دو کلمه بدهکار و بستانکار از رایج‌ترین و پرکاربردترین اصطلاحات در حسابداری هستند که مفاهیم مشابهی دارند. حسابداری بر پایه بدهکار و بستانکار قرار دارد و به همین خاطر درک مفهوم این دو اصطلاح لازمه حسابداری است. آیا می‌دانید بدهکار و بستانکار یعنی چه؟ در این مقاله به تعریف ماهیت و تفاوت‌های این دو اصطلاح می‌پردازیم. با مطالعه مقاله پیش رو درک صورت‌حساب‌های مالی قطعا ساده‌تر خواهد شد.
بدهکار؛ فردی که باید وجه یا خدمات را در زمان مقرر عودت دهد
مفهوم بدهکار و بستانکار در حسابداری به نحوی طراحی شده است که هر تراکنش مالی در دو حساب به عنوان بدهکار و دیگری به عنوان بستانکار ثبت میشود. بدهکار به شخص یا حسابی اطلاق میشود که باید پول پرداخت کند، در حالی که بستانکار نمایانگر شخص یا حسابی است که باید پول دریافت کند.
در حسابداری دوطرفه، هر معامله باید به گونه‌ای ثبت شود که مجموع بدهکارها با مجموع بستانکارها برابر باشد. این امر به حفظ تعادل در دفاتر حسابداری کمک می‌کند. این سیستم به افزایش دقت در ثبت‌های مالی و تسهیل در تشخیص خطاها منجر میشود. توجه داشته باشید که در انواع اظهار نامه مالیاتی نیز باید بستانکار و بدهکار ثبت شوند.
محاسبه‌های مالیات را به سپیدار بسپارید
محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
ارسال صورت‌حساب به سامانه مؤدیان
فایل خرید و فروش فصلی
دیسکت بیمه و مالیات
تحریر دفاتر قانونی
بررسی انواع بدهکاران در حسابداری
در حسابداری، بدهکاران به دو دسته کلی بدهکاران تجاری و بدهکاران غیرتجاری تقسیم می‌شوند. بدهکاران تجاری به عنوان مشتریان در معاملات اعتباری شناخته می‌شوند که اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند. بدهکاران هنگام ثبت عملیات مالی در مقابل فروش یا درآمد قرار می‌گیرند. این بدهکاران به دلیل مشارکت در تجارت و فعالیت‌های اقتصادی مداوم، به صورت منظم در سوابق مالی ثبت می‌شوند.
در مقابل بدهکاران غیرتجاری، بدون انجام معامله تجاری به دلیل وام یا قرض، ملزم به پرداخت وجه هستند. این دسته از بدهکاران به‌طور موقتی درگیر معاملات مالی می‌شوند و باید بازپرداخت وجوه پرداختی را کامل و دقیق انجام دهند. انواع بدهکار تجاری و غیر تجاری، همواره باید مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت کنند که در این موقعیت، سازمان مالیاتی بستانکار محسوب میشود.
بستانکار به چه معناست؟ شخصی که باید مبلغ یا کالا را دریافت کند
در حسابداری «بستانکار» به شخص یا حسابی اطلاق میشود که باید مبلغی را دریافت کند. در سیستم حسابداری دوطرفه، هر تراکنش مالی باید هم در حساب بدهکار و هم در حساب بستانکار ثبت شود. بستانکار شخص حقیقی یا حقوقی است که در انتظار دریافت پول از معاملهای است. برای مثال می‌توان به فروشنده منتظر پرداخت پول از خرید اشاره کرد. در مواقعی که بدهکار باید وجه نقد، کالا یا خدمات دریافت شده را بازگرداند، بستانکار شخص یا نهاد دریافت کننده این مبلغ‌ها است. این تعریف در همه سطح‌های تجاری از معاملات فردی تا معاملات بزرگ مالی و بانکی، اعمال شده و بخش مهمی از انواع صورت مغایرت بانکی محسوب میشود.
اگر معامله بین اشخاص حقیقی شکل بگیرد، بدهکار و بستانکار بهصورت زیر تعریف میشود:
- بدهکار: کسی که وظیفه دارد وجه وام، کالا یا خدمات دریافت‌شده را در تاریخ مقرر عودت دهد.
- بستانکار: کسی که در ازای پرداخت وام یا دریافت خدمات و کالا باید وجه آن را از دیگری (بدهکار) دریافت کند.
چنانچه یکی از طرف‌های معامله یک فرد حقوقی مانند بانک یا سایر موسسات اعتباری باشد، بدهکار و بستانکار را باید بهصورت زیر تعریف کنیم:
- بدهکار: کسی که باید وجهی را پرداخت کند.
- بستانکار: کسی که باید پولی را دریافت کند.
به‌عبارت‌ساده‌تر، در یک معامله فردی که باید پولی به دیگری بدهد، «بدهکار» و شخصی که باید پولی از دیگری دریافت کند، «بستانکار» نامیده میشود. بهعنوان مثال، تا زمانی که یک کارفرما حقوق کارگران را پرداخت نکند، بهعنوان بدهکار و کارگران بهعنوان بستانکار شناخته خواهند شد.
آشنایی با انواع بستانکاران در حسابداری
در حسابداری، بستانکاران به دو دسته تقسیم می‌شوند که هر کدام نقش‌های مختلفی در مدیریت مالی دارند. به‌طورکلی بستانکارها یا طلب‌کارها به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
- بستانکاران غیرتجاری: بستانکاران غیرتجاری بانک‌ها و موسسات مالی هستند که با آن‌ها هیچ‌گونه معامله تجاری نداریم و بهصورت موقتی بابت وام یا قرضی که دریافت کرده‌ایم، بدهکارشان هستیم.
- بستانکاران تجاری: تامین‌کنندگان یا عرضه‌کنندگان خدمات که در ازای محصولات یا خدماتشان پولی از شما دریافت نکرده‌اند، بهعنوان بستانکاران تجاری شناخته می‌شوند.
در اظهارنامه مالیاتی، بستانکاران شامل شرکت‌ها یا افرادی هستند که طلب‌های مالیاتی دارند. بدهکار و بستانکار در ترازنامه متفاوت بوده و بستانکاران غالبا به عنوان بخشی از بدهی‌های جاری یا طلب‌های بلندمدت ثبت می‌شوند که نشان‌دهنده وجوهی پرداختی شرکت در آینده است. در نرم افزارهای حسابداری مانند سپیدار، این تقسیم‌بندی‌ها با دقت ثبت و مدیریت می شود تا کاملا مطابق با قوانین مالی ایران باشند. همچنین تهیه ترازنامه مالیاتی و اجرای آن (بیلان مالی) با نرم افزار حسابداری سپیدار بسیار ساده‌تر میشود.
تفاوت بدهکار و بستانکار چیست؟
در حسابداری، بدهکار و بستانکار دو مفهوم اساسی هستند که نحوه ثبت معاملات مالی را تعیین می‌کنند. بدهکار باید مبلغی را پرداخت کند یا مسئولیت بازپرداخت دارد، در حالی که بستانکار شخص یا نهادی است که باید مبلغ، کالا یا دارایی را دریافت کند. در جدول زیر به بررسی تفاوت بدهکار و بستانکار در اظهارنامه مالیاتی، بدهکار و بستانکار در ترازنامه و نرم‌افزار حسابداری پرداخته‌ایم.
| زمینه | بدهکار | بستانکار |
| بدهکار و بستانکار در اظهارنامه مالیاتی | مالیات‌دهنده‌ای که باید مالیات پرداخت کند. | دولت یا سازمان مالیاتی که انتظار دریافت مالیات را دارد. |
| بدهکار و بستانکار در ترازنامه | دارایی‌های شرکت که منافع اقتصادی در آینده ایجاد می‌کنند. | بدهیها و حقوق صاحبان سهام که نشان‌دهنده منابع مالی است که باید بازپرداخت شوند. |
| بدهکار و بستانکار در نرم افزار حسابداری | ثبت افزایش داراییها و کاهش بدهیها و هزینهها | ثبت کاهش داراییها و افزایش بدهیها و درآمدها |
این تفاوت‌ها در نحوه ثبت و مدیریت مالی بسیار مهم هستند. دقت در درک و استفاده صحیح از این دو اصطلاح در حسابداری برای بهبود گزارشگری مالی و حفظ شفافیت فرایندهای مالی ضروری است. یکی از مهم‌ترین کاربردهای عبارت بدهکار و بستانکار در صورت سود و زیان است؛ زیرا میزان درآمدها، هزینهها و همچنین سود و زیان انتهای دوره بررسی میشود. در این بررسی، مشخص میشود که شرکت یا شخص چه میزان بستانکار و چه میزان بدهکار است.
نحوه تشخیص بدهکار و بستانکار
بدهکاران حساب‌هایی هستند که داراییها یا هزینهها را افزایش داده و سرمایه یا بدهیها را کاهش می‌دهند. در مقابل، بستانکاران حساب‌هایی هستند که داراییها یا هزینهها را کاهش داده و سرمایه یا بدهیها را افزایش می‌دهند. برای تشخیص بهتر بدهکار و بستانکار از فرمول زیر استفاده میشود.
داراییها = بدهیها + سرمایه
همچنین برای تشخیص بدهکار و بستانکار باید جدول زیر را مدنظر قرار دهید:
| بدهکار | بستانکار |
| داراییها | بدهیها |
| هزینهها | درآمد |
| برداشت | سرمایه |
با استفاده از این جدول، حسابداران می‌توانند ماهیت هر حساب را بر اساس نوع تراکنش تعیین کنند تا از ثبت صحیح حسابها اطمینان حاصل شود. آشنایی کامل با بستانکار و بدهکار در حسابداری نه‌تنها در ثبت‌های روزانه کمک می‌کند، بلکه برای تهیه گزارش‌های مالی ضروری است. برای مثال فردی که باید مالیات را پرداخت کند بدهکار و سازمان مالیاتی، بستانکار است. فرد بدهکار باید از روش مشاهده سوابق مالیاتی با کد ملی استفاده کرده و در زمان مناسب حساب‌های مالیاتی خود را پرداخت کند.
مثال بدهکار و بستانکار برای درک راحت‌تر این دو مفهوم
بررسی مثال بدهکار و بستانکار به درک بهتر این دو مفهوم در حسابداری کمک می‌کند. تصور کنید یک شرکت مبلغ 20 میلیون ریال را در فروردین 1402 بهعنوان سپرده کوتاه‌مدت نزد یک بانک گذاشته است. این شرکت در تاریخ شهریور 1402 از بانک درخواست می‌کند که مبلغ 10 میلیون ریال از سپرده را به او برگرداند. در چنین شرایطی بانک بهعنوان بدهکار و شرکت مذکور بهعنوان بستکار شناخته میشود؛ زیرا بانک باید پول برگرداند و شرکت درخواست‌کننده پول است.
نقش کلیدی نرم‌افزارهای حسابداری در تشخیص صحیح بدهکار و بستانکار
در این مقاله، ما به بررسی دقیق تفاوت‌های بین بدهکار و بستانکار در حسابداری پرداختیم. همچنین برری کردیم که چگونه این دو مفهوم کلیدی می‌توانند در انواع سوابق مالی مانند اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه و سیستم‌های نرم‌افزار حسابداری تأثیرگذار باشند. استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری نه‌تنها فرآیند ثبت معاملات را تسهیل می‌بخشد، بلکه با کاهش خطاهای انسانی، اطمینان از دقت و شفافیت در گزارش‌های مالی را افزایش می‌دهد.
سوالات متداول
چگونه می‌توان تفاوت بین بدهکار و بستانکار را در اظهارنامه مالیاتی تشخیص داد؟
در اظهارنامه مالیاتی، بدهکار کسی است که باید مالیات پرداخت کند (مانند شرکت یا فرد) و بستانکار نهاد مالیاتی است که مالیات را دریافت می‌کند. تشخیص این تفاوت کلیدی است برای مدیریت دقیق مالیات‌ها.
در نرم‌افزار حسابداری، چگونه می‌توان بدهکار و بستانکار را مدیریت کرد؟
نرم‌افزار حسابداری به طور خودکار بدهکار و بستانکار را بر اساس نوع تراکنش طبقه‌بندی می‌کند. این فرآیند باعث میشود که ثبت‌ها دقیق بوده و خطاهای ممکن در محاسبات به حداقل برسد.
تفاوت اصلی بین بدهکار و بستانکار در ترازنامه چیست؟
در ترازنامه، بدهکاران معمولا شامل داراییها و هزینه‌هایی هستند که شرکت مسئولیت پرداخت آن‌ها را دارد، در حالی که بستانکاران شامل بدهیها و درآمدهایی هستند که باید به دیگران پرداخت شوند. این تفکیک به تحلیل و مدیریت مالی سالم کمک می‌کند.