دو کلمه بدهکار و بستانکار از رایج‌ترین و پرکاربردترین اصطلاحات در حسابداری هستند که معمولا با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. حسابداری بر پایه بدهکار و بستانکار قرار دارد و به همین خاطر درک مفهوم این دو اصطلاح لازمه حسابداری است. آیا می‌دانید بدهکار و بستانکار یعنی چه؟ در این مقاله به تعریف ماهیت و تفاوت‌های این دو اصطلاح می‌پردازیم. با مطالعه مقاله پیش رو درک صورت‌حساب‌های مالی قطعا برایتان راحت‌تر از قبل خواهد شد.
بدهکار و بستانکار در حسابداری چیست؟
بدهکار و بستانکار اصطلاحاتی است که حتما در رویدادهای مالی با آن‌ها مواجه شده‌اید. هر رویداد مالی بهصورت همزمان در دو حساب ثبت میشود و همان معاملهای است که بین دو شخص حقیقی یا حقوقی شکل میگیرد. حسابها معمولا از سه بخش ساده تشکیل شدهاند؛ عنوان حساب، بدهکار (سمت راست) و بستانکار (سمت چپ).
اگر معامله بین اشخاص حقیقی شکل بگیرد، بدهکار و بستانکار بهصورت زیر تعریف میشود:
- بدهکار: کسی که وظیفه دارد وجه وام، کالا یا خدمات دریافت‌شده را در تاریخ مقرر عودت دهد.
- بستانکار: کسی که در ازای پرداخت وام یا دریافت خدمات و کالا باید وجه آن را از دیگری (بدهکار) دریافت کند.
چنانچه یکی از طرف‌های معامله یک فرد حقوقی مانند بانک یا سایر موسسات اعتباری باشد، بدهکار و بستانکار را باید بهصورت زیر تعریف کنیم:
- بدهکار: کسی که باید وجهی را پرداخت کند.
- بستانکار: کسی که باید پولی را دریافت کند.
به‌عبارت‌ساده‌تر، در یک معامله فردی که باید پولی به دیگری بدهد، «بدهکار» و شخصی که باید پولی از دیگری دریافت کند، «بستانکار» نامیده میشود. بهعنوان مثال، تا زمانی که یک کارفرما حقوق کارگران را پرداخت نکند، بهعنوان بدهکار و کارگران بهعنوان بستانکار شناخته خواهند شد.
بررسی انواع بدهکاران در حسابداری
بدهکاران در حسابداری همان اشخاص حقیقی و حقوقی هستند که باید در ازای دریافت خدمات، محصولات یا وجه نقد در موعد مقرر وجه نقد بپردازند یا خدمات دریافت‌شده را به واحد اقتصادی مربوطه بازگردانند. بدهکاران به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند:
- بدهکاران تجاری: بدهکاران معمولا با عنوان مشتری در معامله‌های تجاری به شکل اعتباری شناخته می‌شوند و همان اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که هنگام ثبت عملیات مالی در مقابل فروش یا درآمد قرار می‌گیرند.
- بدهکاران غیرتجاری: بدهکاران غیرتجاری اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند که معامله تجاری با آن‌ها صورت نگرفته است. این افراد به‌خاطر وجهی که به شکل وام یا قرض به آن‌ها داده شده است، بهعنوان بدهکار شناخته می‌شوند.
آشنایی با ماهیت بدهکار و بستانکار در انجام کلیه امور مالی از جمله محاسبه مالیات اهمیت فراوانی دارد و به درک بهتر معاملات و صورت‌حساب‌ها کمک می‌کند.
آشنایی با انواع بستانکاران در حسابداری
به‌طورکلی بستانکارها یا طلب‌کارها به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:
- بستانکاران غیرتجاری: بستانکاران غیرتجاری بانک‌ها و موسسات مالی هستند که با آن‌ها هیچ‌گونه معامله تجاری نداریم و بهصورت موقتی بابت وام یا قرضی که دریافت کرده‌ایم، بدهکارشان هستیم.
- بستانکاران تجاری: تامین‌کنندگان یا عرضه‌کنندگان خدمات که در ازای محصولات یا خدماتشان پولی از شما دریافت نکرده‌اند، بهعنوان بستانکاران تجاری شناخته می‌شوند.
در امور مربوط به مالیات نیز بحث بدهکار و بستانکار مطرح است و برای پرداخت مالیات نیز باید با ماهیت این دو اصطلاح آشنا باشید. با مشاهده سوابق مالیاتی با کد ملی متوجه خواهید شد که بدهی شما به سازمان مالیات چقدر است و تا چه موقعی فرصت پرداخت بدهی خود را خواهید داشت.
تا زمانی که دو مفهوم بستانکار و بدهکار را به‌طورکامل درک نکرده باشید، تنظیم صورت‌حساب‌ها و انجام امور مالی نیز غیرممکن خواهد بود. به همین خاطر در ادامه برای درک بهتر بدهکار و بستانکار تفاوت‌های این دو اصطلاح را بررسی کرده و با یک مثال، آن‌ها را بیشتر شرح می‌دهیم.
تفاوت بدهکار و بستانکار چیست؟
حالا که دانستیم بدهکار و بستانکار در حسابداری یعنی چه، وقت آن است تا تفاوت این دو اصطلاح را نیز با یکدیگر بررسی کنیم. به یاد داشته باشید که همه داراییها و هزینهها ماهیت بدهکاری دارند؛ یعنی هر آن چیزی که ما برای دریافت آن وجه باید پرداخت کنیم، در ذیل مفهوم بدهکاری قرار میگیرد. در مقابل، همه بدهیها و درآمدها از ماهیت بستانکاری برخوردار هستند؛ یعنی بستانکار همان وجهی است که در برابر اعتبار یا محصولات اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت میکنیم. بااینتفاسیر، زمانی که موظف به پرداخت مالیات ارزش افزوده هستیم، بهعنوان بدهکار شناخته میشویم.
نحوه تشخیص بدهکار و بستانکار
برای تشخیص بدهکار و بستانکار در علم حسابداری یک فرمول مهم و ساده وجود دارد. مطابق با این فرمول، مجموع بدهیها با سرمایه معادل داراییها است:
داراییها = بدهیها + سرمایه
همچنین برای تشخیص بدهکار و بستانکار باید جدول زیر را مدنظر قرار دهید:
| بدهکار | بستانکار |
| داراییها | بدهیها |
| هزینهها | درآمد |
| برداشت | سرمایه |
کلیه حساب‌هایی که در سمت راست معادله قرار می‌گیرند، حساب‌هایی با ماهیت بدهکار هستند. از جمله این حسابها می‌توان به موجودی نقدی، موجودی بانک، موجودی کالای دارایی ثابت یا بهای تمام‌شده اشاره کرد.
درمقابل، حساب‌هایی که در سمت چپ معامله قرار می‌گیرند، ماهیت بستانکار دارند؛ بهعنوان مثال، تسهیلات، حساب‌های پرداختنی سرمایه و درآمد و فروش از جمله این حسابها هستند. درک ماهیت بدهکار و بستانکار به شما کمک می‌کند تا هنگام مشاهده اظهارنامه مالیاتی دید بهتری نسبت به پرداخت‌هایی که باید انجام دهید، داشته باشید.
مثال بدهکار و بستانکار برای درک راحت‌تر این دو مفهوم
بررسی مثال بدهکار و بستانکار به درک بهتر این دو مفهوم در حسابداری کمک می‌کند. تصور کنید یک شرکت مبلغ 20 میلیون ریال را در فروردین 1402 بهعنوان سپرده کوتاه‌مدت نزد یک بانک گذاشته است. این شرکت در تاریخ شهریور 1402 از بانک درخواست می‌کند که مبلغ 10 میلیون ریال از سپرده را به او برگرداند. در چنین شرایطی بانک بهعنوان بدهکار و شرکت مذکور بهعنوان بستکار شناخته میشود؛ زیرا بانک باید پول برگرداند و شرکت درخواست‌کننده پول است.
اهمیت استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری در تشخیص بدهکار و بستانکار
در این مقاله به تعریف بدهکار و بستانکار در حسابداری پرداختیم و تلاش کردیم تا با استفاده از فرمول و مثال، این دو مفهوم را به بهترین شکل ممکن بیان کنیم. نحوه تشخیص بدهکار و بستانکار در حساب‌های مختلف از اصول حسابداری است که از ثبت اشتباه رویدادهای مالی جلوگیری می‌کند. نرم‌افزارهای حسابداری به شما کمک می‌کنند تا بدون کوچک‌ترین مشکل و خطایی نسبت به ثبت رویدادها اقدام کنید.
سوالات متداول
1.تفاوت بدهکار و بستانکار چیست؟
همه داراییها و هزینهها ماهیت بدهکاری دارند؛ یعنی هر آن چیزی که ما برای دریافت آن وجه باید پرداخت کنیم، در ذیل مفهوم بدهکاری قرار میگیرد. در مقابل، همه بدهیها و درآمدها از ماهیت بستانکاری برخوردار هستند؛ یعنی بستانکار همان وجهی است که در برابر اعتبار یا محصولات اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت میکنیم. بااینتفاسیر، زمانی که موظف به پرداخت مالیات ارزش افزوده هستیم، بهعنوان بدهکار شناخته میشویم.
2.بدهکار و بستانکار در حسابداری چیست؟
هر رویداد مالی بهصورت همزمان در دو حساب ثبت میشود و همان معاملهای است که بین دو شخص حقیقی یا حقوقی شکل میگیرد. حسابها معمولا از سه بخش ساده تشکیل شدهاند؛ عنوان حساب، بدهکار (سمت راست) و بستانکار (سمت چپ).