قرارداد کار آزمایشی؛ انواع، مدت زمان و شرایط فسخ و ترک کار

قرارداد کار آزمایشی، که در ماده ۱۱ قانون کار به آن اشاره شده، یک دوره ارزیابی متقابل در ابتدای استخدام است که طی آن کارفرما صلاحیت کارگر و کارگر شرایط کار را می‌سنجد. مدت قرارداد کار آزمایشی به صورت قانونی محدود (حداکثر ۱ یا ۳ ماه) بوده و در این دوره، پرداخت کامل حقوق و مزایای دوره آزمایشی و بیمه از روز اول الزامی است. شرایط فسخ و ترک کار در دوره آزمایشی، قواعد خاص خود را دارد و با قرارداد موقت کار استاندارد متفاوت است. درک دقیق این قوانین، هم برای کارفرما و هم برای کارگر، برای جلوگیری از اختلافات آتی ضروری است.

قرارداد کار چیست؟

تعریف قرارداد کار بر اساس ماده ۷ قانون کار، یک توافق کتبی یا شفاهی است که به موجب آن، کارگر در قبال دریافت حق‌السعی، کاری را برای مدت موقت یا غیرموقت برای کارفرما انجام می‌دهد. این قرارداد، مرحله اول رابطه حقوقی طرفین است.

قرارداد کار آزمایشی چیست؟

قرارداد کار آزمایشی، یک «دوره» مشخص در ابتدای یک قرارداد کار (اعم از موقت یا دائم) است. این بازه زمانی به طرفین اجازه می‌دهد تا یکدیگر را ارزیابی کنند:

• کارفرما: صلاحیت، مهارت فنی و انطباق کارگر با فرهنگ سازمانی را می‌سنجد.
• کارگر: شرایط محیط کار، نوع وظایف و رضایت شغلی خود را ارزیابی می‌کند.

در طول این دوره، قانون شرایط ساده‌تری را برای فسخ قرارداد توسط هر یک از طرفین پیش‌بینی کرده است.

ماده ۱۱ قانون کار

مبنای قانونی دوره آزمایشی، ماده ۱۱ قانون کار است. این ماده مقرر می‌دارد که طرفین می‌توانند با توافق، مدتی را به نام دوره آزمایشی تعیین کنند. مهم‌ترین نکات این ماده عبارت‌اند از:

1. در خلال این دوره، هر یک از طرفین حق دارد بدون اخطار قبلی (و بدون نیاز به پرداخت خسارت عدم اخطار)، رابطه کار را قطع کند.
2. اگر فسخ از طرف کارفرما باشد، وی ملزم به پرداخت حقوق تمام دوره آزمایشی (مثلاً حقوق کامل ۳ ماه) خواهد بود.
3. اگر فسخ از طرف کارگر باشد، او فقط مستحق دریافت حقوق مدت زمانی می‌شود که عملاً کار کرده است.

قرارداد آزمایشی در قانون کار

بر اساس مفاد ماده ۱۱ و سایر قوانین کار، یک قرارداد کار آزمایشی استاندارد باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

• توافق کتبی: تعیین دوره آزمایشی باید حتماً با توافق طرفین بوده و به صورت شفاف در متن قرارداد کار ذکر شود.
• پرداخت کامل حقوق: کارفرما نمی‌تواند به بهانه «آزمایشی بودن»، حقوقی کمتر از حداقل‌های قانونی پرداخت کند. تمامی حقوق و مزایای دوره آزمایشی باید مطابق با حقوق و دستمزد ۱۴۰۴ و سایر مزایای قانونی (بن، مسکن و…) محاسبه و پرداخت شود.
• الزام به پرداخت بیمه: دوره آزمایشی جزو سابقه کار محسوب می‌شود و کارفرما موظف است از روز اول کار، لیست بیمه کارگر را ارسال کند.

مدت قرارداد کار آزمایشی

یکی از پرسش‌های کلیدی، سقف قانونی مدت قرارداد کار آزمایشی است. تبصره ماده ۱۱ قانون کار این مدت را به طور دقیق مشخص کرده است:

• برای کارگران ساده و نیمه‌ماهر: حداکثر یک ماه (۳۰ روز).
• برای کارگران ماهر و دارای تخصص سطح بالا: حداکثر سه ماه (۹۰ روز).

کارفرما نمی‌تواند مدتی بیش از این سقف‌ها تعیین کند و این دوره آزمایشی فقط یک بار برای یک کار مشخص در همان کارگاه قابل اجرا است و قابل تمدید نخواهد بود.

شرایط فسخ قرارداد آزمایشی

همانطور که در ماده ۱۱ قانون کار ذکر شد، شرایط فسخ در این دوره متفاوت است:

• فسخ از سوی کارگر (ترک کار در دوره آزمایشی): کارگر می‌تواند هر زمان و بدون اطلاع قبلی استعفا دهد. در این حالت، صرفاً مستحق دریافت حقوق و دستمزد و مزایای روزهای کارکرد خود خواهد بود.
• فسخ از سوی کارفرما: کارفرما نیز می‌تواند هر زمان و بدون اخطار قبلی، کارگر را اخراج کند. اما تفاوت اساسی اینجاست که کارفرما موظف است حقوق و مزایای پایه کل دوره آزمایشی را بپردازد، حتی اگر کارگر فقط چند روز کار کرده باشد (مثلاً در قرارداد ۳ ماهه، باید حقوق پایه ۳ ماه پرداخت شود).

نمونه قرارداد آزمایشی اداره کار

اداره کار فرمت خاص و مستقلی تحت عنوان نمونه قرارداد آزمایشی اداره کار ندارد. قرارداد کار آزمایشی با افزودن یک بند یا ماده مشخص به قرارداد کار استاندارد (موقت یا دائم) ایجاد می‌شود.

در این بند باید به ماده ۱۱ قانون کار استناد شده و مدت دقیق دوره (۱ یا ۳ ماه) و تاریخ شروع و پایان آن مشخص شود و به امضای طرفین برسد.

word نمونه قرارداد کار آزمایشی

برای استفاده از نمونه قرارداد کار آزمایشی اینجا را کلیک کنید.

انواع قرارداد کار آزمایشی

دوره آزمایشی می‌تواند در ابتدای هر دو نوع قرارداد کار اصلی گنجانده شود:

1. دوره آزمایشی در قرارداد کار موقت: رایج‌ترین حالت؛ مثلاً یک قرارداد یک‌ساله منعقد می‌شود که ۳ ماه اول آن آزمایشی است.
2. دوره آزمایشی در قرارداد کار دائم: در مشاغل با ماهیت مستمر، می‌توان یک قرارداد دائم منعقد کرد که ۳ ماه اول آن آزمایشی باشد.

تفاوت قرارداد کار آزمایشی و موقت

این دو مفهوم نباید اشتباه گرفته شوند. تفاوت قرارداد کار آزمایشی و موقت، بسیار اساسی است:

• قرارداد آزمایشی: یک «دوره» ارزیابی در ابتدای کار است (موضوع ماده ۱۱).
• قرارداد موقت: یک «نوع» قرارداد کار است که تاریخ شروع و پایان مشخصی دارد (موضوع ماده ۷).

یک قرارداد موقت کار می‌تواند شامل یک دوره آزمایشی باشد، اما خود دوره آزمایشی به تنهایی یک نوع قرارداد کامل نیست.

بیمه و مزایا قرارداد آزمایشی

• بیمه: کارفرما موظف است از روز اول دوره آزمایشی، کارگر را بیمه تأمین اجتماعی کند. این دوره به طور کامل جزو سوابق بیمه‌ای فرد محاسبه می‌شود.
• حقوق و مزایا: حقوق و مزایای دوره آزمایشی باید کامل پرداخت شود (حقوق پایه، حق مسکن، بن کارگری و…). برای محاسبه دقیق و پرداخت منظم، استفاده از یک نرم افزار حقوق و دستمزد در این فرایند پیشنهاد می‌شود.
• عیدی و سنوات: اگر همکاری در طول دوره آزمایشی قطع شود، کارگر به نسبت مدت زمان کارکرد خود، مستحق دریافت عیدی، پاداش، سنوات پایان کار و مانده مرخصی است.

مدیریت دقیق این محاسبات، به‌ویژه در صورت فسخ قرارداد، برای حسابداران اهمیت زیادی دارد. استفاده از ابزارهای دقیق مانند نرم افزار حسابداری می‌تواند از بروز هرگونه خطا در محاسبه مطالبات قانونی کارگر جلوگیری کند.

جمع بندی

قرارداد کار آزمایشی یک ابزار قانونی مفید برای کارگر و کارفرما جهت ارزیابی متقابل است. این دوره دارای سقف زمانی ۱ یا ۳ ماهه بوده و در طول آن، کارگر از تمامی حقوق و مزایا، از جمله بیمه از روز اول، برخوردار است. شرایط فسخ در این دوره ساده‌تر است، اما فسخ از سوی کارفرما، مستلزم پرداخت حقوق کل دوره آزمایشی خواهد بود. درج شفاف این شرایط در قرارداد کار اولیه، برای جلوگیری از اختلافات آتی ضروری است.

سوالات متداول