یکی از پرتکرارترین سوالات در حوزه تأمین اجتماعی و صندوقهای بازنشستگی، چگونگی انتقال حقوق بازنشستگی به فرزند است. این فرآیند که در اصطلاح قانونی «برقراری مستمری بازماندگان» نامیده میشود، ضوابط دقیقی دارد و برخلاف تصور برخی، انتقال آن در زمان حیات فرد بازنشسته امکانپذیر نیست و اقدامی غیرقانونی محسوب میشود.
قوانین حاکم بر این انتقال، تفاوتهای آشکاری میان فرزندان دختر و پسر قائل شده است. در حالی که فرزندان پسر با محدودیتهای سنی و تحصیلی مواجه هستند، انتقال حقوق بازنشستگی به فرزند دختر انعطاف بیشتری دارد و تحت شرایط خاصی حتی پس از سالها وقفه، قابل برقراری مجدد است. در این مقاله به بررسی دقیق شرایط، مدارک و قوانین جدید مرتبط با این موضوع میپردازیم.
آیا انتقال حقوق در زمان حیات والدین ممکن است؟
نخستین نکتهای که باید شفافسازی شود، زمان انتقال این حق است. حقوق بازنشستگی، قائم به شخص محسوب میشود و تا زمانی که فرد بازنشسته در قید حیات باشد، مالکیت تماموکمال مستمری متعلق به او خواهد بود. هیچ قانون یا تبصرهای وجود ندارد که اجازه دهد والدین در زمان زنده بودن، حقوق خود را به فرزندان منتقل کنند. چنین اقدامی از نظر مراجع قانونی و صندوقهای بیمهگر، جرم تلقی میشود.
فرزندان تنها در صورتی در زمره مستمریبگیران قرار میگیرند که فوت بازنشسته رخ داده باشد. پس از فوت، رابطه مالی مستقیم سازمان با متوفی قطع شده و بر اساس لیست بازماندگان واجد شرایط، حقوق بین آنها تقسیم میشود. بنابراین، هرگونه ادعا مبنی بر انتقال مستمری پیش از فوت، فاقد وجاهت قانونی است.
آشنایی رایگان با نرمافزار حسابداری سپیدار
برای دریافت مشاوره و دمو رایگان، فرم زیر را پر کنید و محیط سپیدار را از نزدیک ببینید.
شرایط انتقال حقوق بازنشستگی به فرزند پسر
قانونگذار برای فرزندان ذکور، رویکردی مبتنی بر توانمندسازی و استقلال مالی در نظر میگیرد. فرض بر این است که فرزند پسر پس از رسیدن به سن بلوغ و جوانی، توانایی کار کردن و تأمین معیشت خود را دارد. به همین دلیل، پرداخت مستمری به آنها محدودیت زمانی دارد.
طبق قانون تأمین اجتماعی و خدمات کشوری، فرزندان پسر تا سن ۱۸ سالگی (و در برخی صندوقها تا ۲۰ سالگی) بدون هیچ قید و شرطی از حقوق پدر یا مادر فوتشده خود بهرهمند میشوند. پس از عبور از این سن، پرداخت مستمری قطع خواهد شد، مگر در دو حالت خاص:
- اشتغال به تحصیل: اگر فرزند پسر در مقاطع دانشگاهی مشغول به تحصیل باشد، با ارائه گواهی اشتغال به تحصیل معتبر در هر ترم، میتواند تا پایان تحصیلات (و معمولاً تا سقف سنی ۲۵ سالگی) حقوق دریافت کند. پس از فارغالتحصیلی یا رسیدن به سن ۲۵ سال، این پرداخت متوقف میشود.
- ازکارافتادگی و بیماری: چنانچه فرزند پسر به دلیل بیماری یا نقص عضو، توانایی انجام کار را نداشته باشد و این موضوع به تأیید کمیسیونهای پزشکی معتمد سازمان برسد، بدون محدودیت سنی و تا پایان عمر مستمری دریافت خواهد کرد.
نکته مهم این که قانون حتی با شرایط بازنشستگی با ۱۰ سال سابقه بیمه و سپس فوت، همین الزامات را دارد.
انتقال حقوق بازنشستگی به فرزند دختر
شرایط برای فرزندان اناث (دختر) حمایتیتر است. قانونگذار با هدف تأمین امنیت مالی زنان بدون سرپرست، شرایط آسانتری را برای آنها در نظرمیگیرد. انتقال حقوق بازنشستگی به فرزند دختر محدودیت سنی ندارد. این یعنی دختر بازمانده، چه ۵ ساله باشد و چه ۵۰ ساله، در صورت احراز شرایط، مشمول دریافت مستمری خواهد بود.
شرط اصلی برای دریافت حقوق توسط دختر، «نداشتن شغل» و «نداشتن شوهر» است. بنابراین، دختری که ازدواج نکرده و شاغل نیست، تا هر زمانی که این وضعیت ادامه داشته باشد، حقوق دریافت میکند. نکته قابلتوجه این که این حمایت حتی پس از ازدواج و جدایی نیز قابل بازگشت خواهد بود. اگر دختری ازدواج کند، مستمری او قطع میشود؛ اما در صورت فوت همسر یا طلاق، و به شرطی که شاغل نباشد، میتواند مجدداً درخواست برقراری حقوق پدر یا مادر متوفی خود را بدهد.
این انعطافپذیری در قوانین، ارتباطی به نوع بازنشستگی متوفی (مانند بازنشستگی پیش از موعد یا عادی) ندارد و اصل بر حمایت از بازمانده واجد شرایط است.
نکات تکمیلی و هشدارهای قانونی درباره طلاقهای صوری
با توجه به اینکه شرط دریافت مستمری برای دختران، نداشتن همسر است، متأسفانه در مواردی مشاهده شده که برخی افراد اقدام به طلاق صوری میکنند تا بتوانند از مستمری پدر فوتشده بهرهمند شوند، در حالی که همچنان با همسر خود زندگی میکنند. سازمان تأمین اجتماعی و صندوقهای بازنشستگی نسبت به این موضوع حساسیت بالایی پیدا کردهاند.
اگر اثبات شود که طلاق صرفاً برای برقراری مستمری انجام شده و زوجین همچنان زندگی مشترک دارند، سازمان مستمری را قطع میکند و حق دارد تمام مبالغ پرداختشده در این مدت را به همراه جریمههای قانونی از فرد پس بگیرد. این کار مصداق کلاهبرداری و سوءاستفاده از منابع عمومی خواهد بود و تبعات قضایی سنگینی به دنبال دارد. نظارتهای ادواری و تحقیقات محلی از جمله راهکارهایی است که برای جلوگیری از این تخلفات اجرا میشود.
همچنین، موضوع دیگری که باید به آن توجه کرد، بحث «حقوق دوم» است. اگر دختری خود بازنشسته باشد و از مزایای بازنشستگی زنان استفاده کند، آیا میتواند حقوق پدر را هم بگیرد؟ طبق قانون، دریافت دو مستمری همزمان (یکی حاصل دسترنج خود و دیگری به عنوان بازمانده) در برخی شرایط و صندوقها مجاز است، اما جزئیات آن بسته به صندوق بیمهای تفاوت داشته و نیاز به استعلام دقیق دارد.
مدارک مورد نیاز برای برقراری مستمری بازماندگان
برای اینکه وراث بتوانند حقوق متوفی را دریافت کنند، باید با در دست داشتن مدارک زیر به شعبه بیمهپردازی متوفی مراجعه کنند:
- گواهی فوت صادر شده از سوی ثبت احوال.
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی متوفی و تمام بازماندگان.
- سند ازدواج همسر متوفی (در صورت حیات).
- گواهی اشتغال به تحصیل برای فرزندان پسر بالای ۱۸ سال.
- صورتجلسه کمیسیون پزشکی برای فرزندان ازکارافتاده.
- استعلام عدم اشتغال و عدم ازدواج برای فرزندان دختر (که معمولاً توسط شعبه انجام میشود).
- تکمیل فرمهای درخواست برقراری مستمری.
سهم هر فرزند از حقوق بازنشستگی چقدر است؟
نحوه تقسیم حقوق بین بازماندگان تابع فرمولهای مشخصی است.
- همسر: معمولاً ۵۰ درصد از حقوق مستمری استحقاقی را دریافت میکند.
- فرزندان: سهم هر فرزند (چه دختر و چه پسر) معادل ۲۵ درصد از مستمری استحقاقی است.
- پدر و مادر: اگر تحت تکفل متوفی بوده باشند، سهم هرکدام ۲۰ درصد خواهد بود.
مجموع سهام بازماندگان نمیتواند از ۱۰۰ درصد مستمری تجاوز کند. اگر مجموع سهمها از ۱۰۰ درصد بیشتر شود (مثلاً متوفی دارای همسر و ۴ فرزند باشد)، سهم هر کس به نسبت کاهش مییابد تا مجموع آنها برابر با سقف مستمری شود. در مقابل، اگر تعداد بازماندگان کم باشد و مجموع سهمها به ۱۰۰ درصد نرسد، باقیمانده بین بازماندگان (به نسبت سهمشان) توزیع میشود تا کل حقوق جذب شود. بنابراین، اگر تنها بازمانده یک دختر باشد، میتواند کل حقوق استحقاقی پدر را دریافت کند.
این قوانین حتی در مواردی که متوفی مشمول قانون جدید سن بازنشستگی باشد، با در نظر گرفتن میزان حقوق استحقاقی، اجرا میشود.
جمعبندی
انتقال حقوق بازنشستگی به فرزند فرآیندی است که تنها پس از فوت بیمهشده اصلی و با هدف حمایت از بازماندگان انجام میشود. قوانین در این زمینه تفاوتهای معناداری بین فرزندان قائل شدهاند؛ به طوری که فرزندان پسر با محدودیت سنی مواجهاند، اما فرزندان دختر در صورت نداشتن شغل و همسر، حمایت نامحدود زمانی دارند. آگاهی از این قوانین و پرهیز از اقدامات غیرقانونی مانند طلاقهای صوری، ضامن برخورداری عادلانه و قانونی از این حق است. وراث باید در اولین فرصت پس از فوت، با ارائه مدارک لازم به شعب تأمین اجتماعی، نسبت به برقراری پرونده مستمری اقدام کنند تا از حقوق قانونی خود بهرهمند شوند. خرید نرم افزار حقوق و دستمزد به محاسبه دقیق حقوق کارمندان کمک میکند که شما میتوانید با شماره 81022222 تماس بگیرید و اطلاعات بیشتر را دریافت نمایید.
نسیم طهرانی
من عاشق محتوا هستم و هر روز تلاش میکنم بین حساب و کتاب و دنیای واژهها یک گفتوگوی جذاب شکل بدهم.