استخدام افراد بازنشسته به معنای به‌کارگیری مجدد افرادی است که پس از رسیدن به شرایط بازنشستگی (از نظر سن یا سابقه) و دریافت مستمری، مجدداً وارد بازار کار میشوند. شرایط کلی اشتغال بازنشستگان در سال ۱۴۰۴ تابع قوانینی است که عمدتاً بین بخش دولتی و خصوصی تفاوت دارد. به‌عنوان مثال، به‌کارگیری بازنشستگان در دستگاه‌های دولتی و اجرایی عمدتاً ممنوع است (مگر موارد استثنا)، اما استخدام بازنشستگان در بخش خصوصی با رعایت ملاحظاتی امکان‌پذیر خواهد بود. قانون استخدام بازنشسته و الزامات مربوط به بیمه و حقوق، موضوعی است که هم برای کارفرمایان و حسابداران آنها و هم برای خود بازنشستگان اهمیت دارد. در این مقاله به طور دقیق، قوانین و شرایط حاکم بر استخدام افراد بازنشسته در سال ۱۴۰۴ را بررسی می‌کنیم.
شرایط بکارگیری و استخدام افراد بازنشسته
قوانین مربوط به اشتغال مجدد بازنشستگان، بسته به اینکه فرد از کدام صندوق بازنشسته شده (تأمین اجتماعی، کشوری، نیروهای مسلح و…) و مهم‌تر از آن، در چه بخشی (دولتی یا خصوصی) قصد اشتغال مجدد دارد، متفاوت است. آشنایی با این تفاوت‌ها برای جلوگیری از مشکلات قانونی ضروری است.
آشنایی رایگان با نرم‌افزار حسابداری سپیدار
برای دریافت مشاوره و دمو رایگان، فرم زیر را پر کنید و محیط سپیدار را از نزدیک ببینید.
شرایط استخدام بازنشسته در شرکتهای خصوصی
استخدام افراد بازنشسته در شرکت‌ها و کارگاه‌های مشمول قانون کار (بخش خصوصی) به طور کلی منع قانونی ندارد. کارفرمایان بخش خصوصی میتوانند با بازنشستگان قرارداد کار (اعم از تمام وقت یا استخدام پاره وقت بازنشستگان) منعقد کنند. نکات مهم در این زمینه عبارت‌اند از:
- قرارداد کار: رابطه کاری باید بر اساس قرارداد کار رسمی و مطابق با قانون کار باشد و تمامی حقوق قانونی کارگر (مانند حداقل دستمزد، عیدی، سنوات و…) رعایت شود. برای محاسبه این موارد، استفاده از یک نرم افزار حقوق و دستمزد گزینه‌ای کاربردی خواهد بود.
- بیمه تأمین اجتماعی:
- قطع مستمری: مطابق با ماده ۹۰ قانون تأمین اجتماعی، چنانچه بازنشسته تأمین اجتماعی مجدداً در کارگاهی مشمول قانون کار اشتغال یابد، مستمری بازنشستگی او قطع خواهد شد.
- پرداخت حق بیمه: کارفرما موظف است فرد بازنشسته شاغل را مانند سایر کارکنان نزد تأمین اجتماعی بیمه کرده و حق بیمه مربوطه را (هم سهم کارگر و هم سهم کارفرما) پرداخت کند. این سابقه بیمه جدید، در محاسبه مجدد مستمری پس از قطع همکاری مجدد، تأثیرگذار خواهد بود (هرچند فرد دوباره بازنشسته محسوب نمیشود).
- مالیات بر حقوق: حقوق دریافتی فرد بازنشسته شاغل، مشمول مالیات بر درآمد حقوق مطابق با قوانین مالیاتی کشور خواهد بود.
شرایط استخدام افراد بازنشسته در شرکتهای دولتی
وضعیت در بخش دولتی کاملاً متفاوت است. قانون ممنوعیت به‌کارگیری بازنشستگان (مصوب ۱۳۹۵ مجلس شورای اسلامی و اصلاحات بعدی آن)، اشتغال مجدد بازنشستگان در دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری و کلیه دستگاه‌هایی که به نحوی از انحاء از بودجه عمومی کل کشور استفاده می‌کنند را ممنوع اعلام کرده است.
هدف این قانون: ایجاد فرصت شغلی برای نیروهای جوان و جلوگیری از اشغال پست‌های دولتی توسط افرادی است که دوره خدمت خود را به پایان رسانده‌اند.
دستگاه‌های مشمول: قانون جدید سن بازنشستگی شامل تمامی وزارتخانه‌ها، مؤسسات دولتی، مؤسسات یا نهادهای عمومی غیردولتی، شرکتهای دولتی و مؤسسات و نهادهایی میشود که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند (مانند شهرداری‌ها، بانک‌های دولتی و…).
تفاوت استخدام بازنشسته در بخش دولتی و خصوصی
| ویژگی | بخش خصوصی (مشمول قانون کار) | بخش دولتی (مشمول قانون ممنوعیت) |
| اصل کلی | استخدام مجاز است. | استخدام ممنوع است. |
| وضعیت مستمری (تأمین اجتماعی) | مستمری قطع میشود. | اشتغال مجدد اصولاً ممکن نیست. |
| بیمه مجدد | الزامی است. | موضوعیت ندارد (مگر در موارد استثنا). |
| قانون حاکم | قانون کار و قانون تأمین اجتماعی | قانون ممنوعیت به‌کارگیری بازنشستگان |
شرایط به کارگیری بازنشستگان تامین اجتماعی
همانطور که اشاره شد، بازنشستگان تأمین اجتماعی در صورت اشتغال مجدد در کارگاه‌های مشمول قانون کار (اعم از دولتی یا خصوصی)، مستمری بازنشستگی‌شان قطع میشود. آنها موظفند مراتب اشتغال مجدد خود را به سازمان تأمین اجتماعی اطلاع دهند. پس از قطع همکاری مجدد، میتوانند با ارائه مدارک لازم، درخواست برقراری مجدد مستمری خود را ارائه دهند. سوابق بیمه‌پردازی جدید نیز در محاسبه مجدد لحاظ خواهد شد.
نکته مهم: اگر فرد بازنشسته به صورت بیمه خویش فرما اقدام به پرداخت حق بیمه کند (مثلاً به عنوان صاحب یک کسب‌وکار)، مستمری او قطع نخواهد شد. قطع مستمری تنها در صورت اشتغال تحت پوشش اجباری قانون کار رخ می‌دهد.
قانون منع استخدام افراد بازنشسته
قانون ممنوعیت به‌کارگیری بازنشستگان مصوب سال ۱۳۹۵، مهم‌ترین قانون محدودیت اشتغال مجدد در بخش دولتی است. ماده واحده این قانون به صراحت بیان می‌کند: «از تاریخ ابلاغ این قانون، به‌کارگیری افرادی که در اجرای قوانین و مقررات مربوطه بازنشسته یا بازخرید شده یا بشوند، در دستگاه‌های اجرایی موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری و کلیه دستگاه‌ها… ممنوع می‌باشد.»
این قانون ضمانت اجرایی نیز دارد و در صورت تخلف، هم فرد بازنشسته و هم مقام منصوبکننده مسئول خواهند بود و مجازات‌هایی از جمله انفصال از خدمت و استرداد وجوه دریافتی در نظر گرفته شده است.
استثنائات قانون منع به کارگیری بازنشستگان
با وجود ممنوعیت کلی، قانون‌گذار استثنائاتی را نیز برای به‌کارگیری بازنشستگان در بخش دولتی در نظر گرفته است که عمدتاً شامل موارد زیر میشود:
- جانبازان: جانبازان بالای ۵۰ درصد.
- آزادگان: آزادگان بالای سه سال اسارت.
- فرزندان شهدا.
- مقامات: مقامات موضوع ماده (۷۱) قانون مدیریت خدمات کشوری و هم‌ترازان آنها (مانند وزرا، معاونین رئیس جمهور و…).
- نیروهای مسلح: بازنشستگان نیروهای مسلح با مجوز فرمانده معظم کل قوا.
- تخصص‌های خاص: دارندگان اجازات خاصه مقام معظم رهبری.
- موارد خاص با تصویب هیئت وزیران: در موارد ضروری و با داشتن تخصص منحصر به فرد، ممکن است با تصویب هیئت وزیران، مجوز به‌کارگیری برای برخی افراد صادر شود.
نکته مهم: این استثنائات عمدتاً مربوط به بخش دولتی است و تأثیری بر قوانین بخش خصوصی ندارد. همچنین، موارد خاصی مانند شرایط بازنشستگی با ۱۰ سال سابقه بیمه، ارتباطی با این استثنائات ندارند.
نحوه محاسبه حقوق بازنشستگان بعد از استخدام دوباره
همانطور که پیش‌تر ذکر شد، دستمزد فرد بازنشسته پس از استخدام مجدد (در بخش خصوصی)، تابع قرارداد کار جدید و قوانین کار است و ارتباطی با میزان مستمری بازنشستگی قبلی او ندارد.
این حقوق شامل تمامی مزایای قانونی مانند حداقل دستمزد، حق مسکن، بن کارگری، حق اولاد (در صورت وجود شرایط) و سنوات پایان خدمت برای دوره اشتغال مجدد میشود. کارفرما موظف است این حقوق را مطابق با قوانین محاسبه و پرداخت کند.
استفاده از ابزارهای دقیق مانند نرم افزار حسابداری می‌تواند به کارفرمایان در انجام صحیح این محاسبات کمک کند.
تفاوت آرا وحدت رویه دیوان عدالت درباره استخدام پاره وقت بازنشستگان
موضوع استخدام پاره وقت بازنشستگان و تأثیر آن بر قطع مستمری، همواره محل بحث بوده و آراء متفاوتی از سوی دیوان عدالت اداری صادر شده است. جمع‌بندی دقیق این آراء نیازمند بررسی تخصصی حقوقی است، اما به طور کلی میتوان گفت:
- رویکرد غالب: اکثر آراء بر این مبناست که هرگونه اشتغال مجدد (حتی پاره وقت) در کارگاه‌های مشمول قانون کار، منجر به قطع مستمری بازنشستگی تأمین اجتماعی میشود. منطق این است که فرد یا بازنشسته است و مستمری می‌گیرد یا شاغل است و بیمه پرداز.
- ابهامات و تفاسیر: در برخی موارد خاص یا تفاسیر محدود، ممکن است استدلال شود که اشتغال پاره‌وقت با ساعات کاری بسیار کم، مشمول قطع مستمری نیست، اما این دیدگاه عمومیت ندارد و ریسک قانونی بالایی دارد.
توصیه مهم: با توجه به پیچیدگی و تغییرات احتمالی در رویه‌های قضایی، در خصوص وضعیت مستمری در صورت اشتغال پاره وقت، حتماً از سازمان تأمین اجتماعی استعلام رسمی گرفته یا با یک مشاور حقوقی متخصص مشورت کنید.
امکان ثبت شرکت توسط بازنشستگان بدون قطع مستمری
افراد بازنشسته میتوانند بدون اینکه مستمری بازنشستگی‌شان قطع شود، اقدام به تأسیس و ثبت شرکت (به عنوان سهامدار یا عضو هیئت مدیره) کنند. فعالیت به عنوان کارآفرین یا صاحب کسب‌وکار، مشمول قانون ممنوعیت به‌کارگیری بازنشستگان یا ماده ۹۰ قانون تأمین اجتماعی (در خصوص قطع مستمری) نمیشود، زیرا فرد در استخدام جای دیگری نیست. بازنشستگان میتوانند به عنوان مدیرعامل شرکت خود نیز فعالیت کنند، به شرطی که این شرکت جزو دستگاه‌های اجرایی دولتی نباشد.
بیمه اشتغال پاره وقت افراد بازنشسته به چه صورت است؟
در صورت استخدام پاره وقت بازنشستگان در بخش خصوصی، کارفرما موظف است طبق ماده ۱۴۸ قانون کار، وی را نزد تأمین اجتماعی بیمه کند. حق بیمه بر اساس ساعات کارکرد و حقوق و دستمزد پرداختی محاسبه و واریز میشود. همانطور که گفته شد، این بیمه‌پردازی جدید، منجر به قطع مستمری بازنشستگی تأمین اجتماعی فرد خواهد شد.
نقش‌های خاص و سناریوهای رایج اشتغال مجدد (مانند مشاوره)
یکی از سوالات رایج، امکان به کارگیری بازنشستگان در قالب قراردادهای مشاوره یا عضویت در هیئت مدیره شرکت‌ها است. در ادامه با این نقش‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.
- قرارداد مشاوره: در بخش خصوصی، منعی برای انعقاد قرارداد مشاوره با بازنشستگان وجود ندارد. اما اگر ماهیت کار مستمر بوده و فرد تحت دستور کارفرما فعالیت کند، این رابطه می‌تواند مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی (و در نتیجه قطع مستمری) تلقی شود، حتی اگر عنوان قرارداد «مشاوره» باشد. در بخش دولتی، استفاده از بازنشستگان به عنوان مشاور نیز عمدتاً مشمول قانون ممنوعیت است، مگر اینکه فرد جزو استثنائات قانونی باشد یا مجوز خاصی دریافت کند. صرف تغییر عنوان از «کارمند» به «مشاور» برای ادامه همکاری، تخلف محسوب میشود.
- عضویت در هیئت مدیره: بازنشستگان میتوانند به عنوان عضو غیرموظف هیئت مدیره شرکتهای خصوصی یا دولتی (در صورت عدم منع قانونی خاص برای آن شرکت) فعالیت کنند و حق جلسه دریافت کنند، بدون اینکه مستمریشان قطع شود. اما اگر به عنوان عضو موظف هیئت مدیره انتخاب شوند و حقوق دریافت کنند، در بخش خصوصی مشمول قطع مستمری و در بخش دولتی (اگر شرکت مشمول قانون ممنوعیت باشد) مشمول ممنوعیت اشتغال خواهند بود.
- تدریس: اشتغال بازنشستگان به صورت حق‌التدریس در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی، معمولاً مشمول قانون ممنوعیت نمیشود (در بخش دولتی نیز غالباً مجاز است)، اما جزئیات آن باید بر اساس آیین‌نامه‌های داخلی هر دستگاه بررسی شود.
پیامدهای قانونی و بیمه ای استخدام بازنشسته برای کارفرما
- در بخش دولتی: استخدام غیرقانونی بازنشسته، جرم محسوب شده و منجر به مجازات برای مقام منصوبکننده (انفصال از خدمت) و الزام بازنشسته به استرداد وجوه دریافتی میشود.
- در بخش خصوصی: عدم بیمه کردن فرد بازنشسته شاغل یا عدم پرداخت حق بیمه صحیح، تخلف از قانون کار و تأمین اجتماعی محسوب شده و کارفرما مشمول جرائم مربوطه خواهد شد. همچنین، در صورت بروز حادثه برای فرد بازنشسته شاغل، کارفرما مسئولیت قانونی خواهد داشت.
نکات کلیدی برای جلوگیری از جرائم استخدام بازنشسته
کارفرمایان، به‌ویژه حسابداران و مدیران منابع انسانی، باید به این نکات توجه کنند:
- استعلام وضعیت بازنشستگی: پیش از استخدام، وضعیت بازنشستگی فرد را از سازمان مربوطه استعلام کنید.
- آگاهی از قوانین: از آخرین تغییرات قانون استخدام بازنشسته و استثنائات آن مطلع باشید.
- مشاوره حقوقی: در موارد ابهام، حتماً با یک مشاور حقوقی یا کارشناس تأمین اجتماعی مشورت کنید.
- شفافیت در قرارداد: نوع همکاری (تمام وقت/پاره وقت) و وضعیت بیمه را به صورت شفاف در قرارداد ذکر کنید.
- پرداخت صحیح حق بیمه: اطمینان حاصل کنید که حق بیمه فرد بازنشسته شاغل به درستی و به موقع پرداخت میشود.
جمع‌بندی
استخدام افراد بازنشسته در سال ۱۴۰۴ تابع قوانین مشخصی است: در بخش دولتی ممنوع (با استثنائاتی محدود) و در بخش خصوصی مجاز، اما منجر به قطع مستمری بازنشستگی تأمین اجتماعی و الزام به بیمه‌پردازی مجدد میشود. آگاهی دقیق از این قوانین برای کارفرمایان و بازنشستگان ضروری است تا از بروز مشکلات قانونی و مالی جلوگیری شود.
سوالات متداول
آیا بازنشسته می تواند در شغل سابق خود تحت عنوان دیگر مانند مشاور فعالیت کند؟
در بخش دولتی خیر (مگر با مجوز خاص). در بخش خصوصی بله، اما منجر به قطع مستمری میشود.
شرایط استخدام بازنشستگان در شرکت های خصوصی چگونه است؟
منع قانونی ندارد، اما باید قرارداد کار منعقد، حق بیمه پرداخت و مستمری فرد قطع شود.
ساعات کاری مجاز اشتغال بازنشسته چقدر است؟
در بخش خصوصی تابع توافق و قانون کار است (پاره وقت یا تمام وقت). در موارد استثناء بخش دولتی، معمولاً محدودیت ساعت وجود دارد (مثلاً یک‌سوم ساعات اداری).
آیا میتوان بعد از ۵ سال اشتغال مجدد دوباره بازنشسته شد؟
خیر، بازنشستگی یک بار اتفاق میافتد. سابقه جدید صرفاً در محاسبه مجدد مستمری (پس از قطع همکاری مجدد) تأثیر دارد.
آیا افراد بازنشسته سنوات دارند؟
بله، برای دوره اشتغال مجدد خود، مطابق با قرارداد کار و قانون کار، مشمول دریافت سنوات پایان خدمت میشوند.
جریمه استخدام افراد بازنشسته چقدر است؟
در بخش دولتی شامل انفصال از خدمت مقام منصوبکننده و استرداد وجوه توسط بازنشسته است. در بخش خصوصی، عدم رعایت قوانین بیمه مشمول جرائم تأمین اجتماعی میشود.
آیا افراد بازنشسته میتوانند مدیر عامل شوند؟
بله، در شرکتهای خصوصی میتوانند مدیرعامل شوند و مستمریشان قطع نمیشود (چون کارفرما محسوب میشوند، نه کارگر). در شرکتهای دولتی مشمول قانون ممنوعیت هستند.
نسیم طهرانی
من عاشق محتوا هستم و هر روز تلاش می‌کنم بین حساب و کتاب و دنیای واژه‌ها یک گفت‌وگوی جذاب شکل بدهم.