هر کارگاه تولیدی، کارخانه یا سازمانی که برای مشتریانش محصولاتی خاص را تولید می‌کند، باید براساس داده‌های دقیق پیش برود، یعنی بداند مشتریانش به چه کالاهایی نیاز دارند و تولید این کالاها چقدر هزینه و زمان می‌برد. این داده‌ها هم فقط برای تیم طراحی یا تولید نیست و علاوه بر مدیریت مجموعه باید در اختیار تیم سرمایه‌گذار، تیم مارکتینگ، امور مالی و… قرار بگیرد.
این حجم از دیتا و اطلاعات مهم شرکتی را میتوان از طریق لیست محصولی به نام BOM انتقال داد؛ در ادامه این مطلب از مجموعه سپیدار سیستم به مفهوم و تعریف درخت محصول (BOM) چیست می‌پردازیم. در این زمینه می‌توانید به پادکستی مرتبط با این موضوع نیز گوش دهید.
نقش BOM در حسابداری بهای تمام شده
صورتحساب محصول، درخت محصول یا Bill of Material چیست؟
درخت محصول یا (BOM (Bill of Material که به آن ساختار محصول هم می‌گویند، لیستی جامع از تمامی کالاها و محصولات ضروری مانند مواد اولیه برای ساخت نهایی یک کالای مشخص است. علاوه‌بر این مواد اولیه خام، لیست BOM شامل اجزای ضروری برای ساخت یک محصول و دستورالعمل تهیه می‌شود. وجود BOM در محاسبه بهای تمام شده مؤثر است.
چه کسانی در یک سازمان به لیست BOM نیاز دارند؟
در یک سازمان و برای تولید نهایی یک محصول با‌کیفیت، تیم‌های مختلف غیر از تیم طراحی درگیر هستند و در نهایت از این لیست استفاده می‌کنند که مهم‌ترین‌هایشان شامل موارد زیر می‌شود:
- تیم مالی و حسابداری برای پیش‌بینی فروش و قیمت‌گذاری نهایی
- تیم مهندسی و توسعه محصول برای ایجاد برخی تغییرات ضروری در فروش‌های بعدی
- تیم عملیات برای برنامه‌ریزی تولید و انباشت کالا در انبار
- تیم بازاریابی و فروش برای معرفی کالا به بازار، جذب مشتری و اجرای درست کمپین‌های تبلیغاتی
- تیم مدیریت محصول برای ایجاد تغییرات بعدی و ارائه محصول تکمیلی و جدیدتر
اهمیت تهیه لیست BOM چیست؟
اگر شما یک کارگاه تولیدی دارید یا صاحب یک کسب‌وکاری هستید که قرار است محصولاتی را تهیه کرده و به دست مشتری برسانید، باید لیست BOM داشته باشید؛ زیرا این گزارش جامع اطلاعات دقیق و کاملی از مواد اولیه مورد‌نیاز برای تولید محصول و روند تولیدی آن به ما میدهد و در ساختار مدیریتی برای توسعه محصول یا توقف خط تولیدی را ساده‌تر می‌کند.
علاوه بر این برای برآورد قیمت نهایی هم به جزئیات این درخت محصول نیاز است. هر واحد تولیدی بعد از طراحی نهایی، براساس لیست BOM یک نسخه اولیه از کالا را تولید کرده و تا زمانی که این محصول به دست شما به‌عنوان مصرف‌کننده برسد، بارها دچار تغییرات و اصلاح می‌شود.
بر همین اساس، لیست ساختار محصول برای هرگونه تغییر یا به‌روزرسانی در آینده و برای سفارشی‌سازی محصول ویژه مشتریان خاص به آن نیاز است؛ تیم حسابداری براساس این لیست باید گزارش تهیه کرده و در نهایت این لیست مهم‌ترین سند یک سازمان برای ارائه خدمات است.
BOM برای چه نوع محصولاتی ارائه می‌شود؟
شاید تا اینجا ساختار محصول را فقط برای تولید کالاهای فیزیکی ضروری دانستید، اما برای ارائه سرویس و خدمات هم نیازی به تهیه درخت محصول است؟
براساس قوانین و استانداردهای ساخت کالا و محصول در تمام دنیا، ساختار محصول فرایند تولید نهایی را نشان داده و میتواند حتی برای کالاهای غیر‌فیزیکی مانند انواع اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارها هم استفاده شود. در صورتی که هر کالای تولیدی شما نیاز به به‌روزرسانی در آینده داشته باشد یا بخواهید برایش سرمایه جذب کنید، باید آن محصول لیست BOM داشته باشد.
لیست BOM شامل چه اطلاعاتی است؟
با این توضیحات، به نظر شما باید چه اطلاعاتی درباره محصول را در لیست BOM بگنجانیم؟ لیست BOM برای تولید محصول‌نهایی در اختیار تیم قرار می‌گیرد تا مجموعه مطمئن شود تمامی قطعات تأمین شده و بداند که فرایند تولید چقدر زمان می‌برد. هرگونه اشکال و ضعفی در برآورد و تهیه نهایی این لیست ممکن است باعث ضرر مالی مجموعه، توقف فرایند تولید و هدر رفت انرژی نیروی انسانی شود. به همین خاطر تنظیم دقیق درخت محصول اهمیت و البته کاربرد زیادی دارد.
هر کسب‌وکاری براساس نوع فعالیت، پروژه و شدت کارش لیست BOM انحصاری خودش را دارد که شامل همه اطلاعات، جزئیات و مقادیر دقیق برای تولید محصول می‌شود. بر همین اساس مهم‌ترین اطلاعات درخت محصول را می‌توانیم به‌صورت زیر خلاصه کنیم:
- شماره قطعه شامل یک سری اعداد و حروف مشخص که بیانگر دسته‌بندی خاص از مواد یا قطعات است. این اعداد و حروف میتواند هوشمند یا غیرهوشمند باشد.
- شماره مدل شامل اعداد متفاوتی که هر کدام نشانگر یک مدل مشخص برای مشتریان است.
- نام قطعه که شامل نام‌های ردیابی شده و منحصربه‌فرد و اختصاصی نیست، اما اجرا را آسان می‌کند.
- توضیحات محصول شامل تمامی اطلاعات دقیق و جزئی همراه با توضیح ویژگی‌ها.
- مقادیر و واحد اندازه‌گیری به‌عنوان دستورالعمل ساخت محصول که برای اندازه‌گیری واحدها، کمیت‌ها و بیان منسجم داده‌ها مهم است.
- تدارکات که شامل دسته‌بندی محصول براساس مواردی مانند سفارش خاص یا خارج از قفسه شده و برای تأمین زنجیره محصول به اطلاع برنامه‌ریزان میرسد.
انواع BOM تک‌سطحی و چندسطحی
در آخرین قسمت از بحث درخت محصول و کاربردهای مهم آن، قرار است نگاهی به انواع BOM داشته باشیم.
BOM تک‌سطحی خیلی سریع و آسان آماده می‌شود و برای محصولاتی که فرایند تولیدشان سخت و پیچیده است، پیشنهاد می‌شود. البته اگر به خرابی محصول برخوردید، تحلیل دقیق اینکه کدام قطعه به مشکل خورده و نیاز به تعویض یا تعمیر دارد، کار آسانی نیست.
BOM چندسطحی شامل گردآوری تعدادی از داده‌ها می‌شود که در قابل جدول و ستون برای هر شماره قطعه اطلاعات کاملی مانند نام، توضیحات، مقدار مورد‌نیاز، هزینه تولید و سایر اطلاعات مهم را آورده است.
نقش BOM در حسابداری صنعتی (حسابداری بهای تمام شده)
شاید مهم‌ترین کاربرد BOM را بتوانیم در حسابداری صنعتی و محاسبه بهای تمام شده کالای نهایی بدانیم. می‌دانید که تیم مالی برای برآورد قیمت نهایی محصول به اطلاعات درخت محصول یعنی BOM نیاز دارد، از آن طرف این لیست قرار است کامل‌ترین اطلاعات و داده‌های فرایند تولید را در اختیار تیم مالی قرار بدهد.
به این ترتیب در بخش حسابداری و براساس لیست محصول محاسبه دقیق بهای تمام شده کالا از قدم اول یعنی خط تولید تا انبار و تأمین محصول برآورد می‌شود.
تفاوت BOM و MTO چیست؟
Make to Order) MTO) در مقایسه با BOM، تکنیک خاصی در تولید است که تولیدکننده بعد سفارش مشتری، شروع به تولید محصول می‌کنند. در واقع در MTO محصول نهایی کاملاً سفارشی‌سازی شده و مطابق با مشخصاتی است که مشتری درخواست کرده، همین خاطر از این تکنیک برای صنایع سنگین مانند ساخت‌وساز، کشتی‌سازی و هواپیماسازی استفاده می‌شود.
کلام آخر
برآورد دقیق لیست درخت محصول یا همان BOM اهمیت زیادی در روند تولید دارد. کاربرد BOM به قدری زیاد است که هرگونه اشکال در آن میتواند باعث توقف روند تولید یا حتی هدر رفت سرمایه و انرژی شود. به همین خاطر پیشنهاد می‌شود از نرم‌افزارهای مرتبط که امکاناتی مانند ایجاد طرح‌های کیفی براساس استانداردهای گوناگون یا کنترل کیفیت مواد ورودی و انجام بازرسی‌های دوره‌ای دارند، استفاده کنید.
مجموعه سپیدار سیستم ارائه‌دهندۀ نرم‌افزارهای اختصاصی برای کسب‌وکارهای مختلف است تا بتوانند برآوردهای مالی‌شان را به راحتی انجام داده و تمامی عملیات حسابداری و محاسباتی را مستندسازی کنند. برای مشاوره خرید و آشنایی با سیستم تولید سپیدار و مشتریان موفق سپیدار می‌توانید با کارشناسان در ارتباط باشید.