قانون مالیات های مستقیم 1404 [انواع + مشمولین + دانلود pdf]

«قانون مالیات های مستقیم» (معروف به قانون م.م) در ۲۷۱ ماده به‌طور دقیق مشخص می‌کند که چه افرادی مشمول پرداخت مالیات مستقیم هستند؛ این مالیات‌ها تحت چه شرایطی باید پرداخت شوند و معافیت‌های آن شامل چه مواردی است.

در این مقاله، برای شفاف‌سازی این موضوع، ابتدا مفهوم مالیات مستقیم و تفاوت کلیدی آن با مالیات غیرمستقیم را روشن می‌کنیم. سپس انواع مالیات (مانند مالیات بر درآمد و دارایی) را بررسی کرده و در ادامه، خلاصه‌ای کاربردی از پنج باب اصلی این قانون و مشاغل مشمول آن را ارائه می‌دهیم.

برای مطالعۀ دقیق‌تر، متن کامل قانون نیز در همین صفحه برای دانلود در دسترس شما قرار دارد. همچنین برای اطلاعات تکمیلی و شنیداری، می‌توانید به قسمت‌های ۱۳ و ۱۴ پادکست رادیومالی را گوش کنید.

مالیات های مستقیم چه هستند؟ مالیاتی که هر ماه از حساب شما کسر می‌‌شود

مالیات مستقیم با عنوان‌های مختلفی همچون مالیات عملکرد یا مالیات بر درآمد نیز شناخته می‌شود. مالیات مستقیم نوعی مالیات است که بر اساس دارایی یک شخص تعیین می‌شود و به‌طور مستقیم از دارایی و درآمد افراد گرفته می‌شود. مالیات های مستقیم، بدون واسطه برای سازمان‌ها، مؤسسات و افراد تعیین می‌شوند و توسط اداره امور مالیاتی دریافت می‌شوند. برای مثال اگر شما کارمند یک شرکت دولتی باشید، این مالیات از حقوق ماهیانه شما کسر خواهد شد. برای اطلاع از مالیات حقوق در سال جاری، می‌توانید به صفحه مالیات حقوق مراجعه کنید.

مالیات مستقیم از اقشار ضعیف و کم‌درآمد دریافت نمی‌شود تا این مسئله قدمی در مسیر تأمین عدالت اجتماعی باشد.

تاریخ و چگونگی تدوین قانون مالیات های مستقیم + متن کامل 1404

اولین تلاش جدی در زمینه تدوین قانون‌های مالیاتی در قانون اساسی مربوط به دوران مشروطه است. اولین قوانین جدی در این زمینه در سال 1345 به تصویب رسیدند. قانون فعلی «مالیات‌های مستقیم» در اسفندماه سال ۱۳۶۶ تصویب شده و از آن زمان تا امروز، بارها با افزودن الحاقیات یا حذف برخی مواد، تغییر کرده است. آخرین تغییرات این قانون در تیرماه ۱۴۰۴ اعمال شده است. برای مطالعه جدیدترین نسخه، متن کامل قانون مالیات های مستقیم ۱۴۰۴ را دانلود کنید.

تفاوت مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم چیست؟

تفاوت اصلی این دو نوع مالیات در شخص پرداخت‌کننده و قابلیت انتقال بار مالیاتی است.

• مالیات مستقیم: شخصی که مالیات به او تعلق گرفته مسئول پرداخت آن است و نمی‌تواند بار آن را به دیگری منتقل کند. دولت دقیقاً می‌داند که از چه کسی و بابت چه چیزی مالیات دریافت می‌کند.
• مالیات غیرمستقیم: این مالیات  که آن را با عناوین مالیات بر ارزش افزوده (مالیات بر مصرف) نیز می‌شناسند، بر قیمت کالاها و خدمات اعمال می‌شود، نه بر شخص خاص. پرداخت‌کننده این مالیات (مانند تولیدکننده یا فروشنده)، بار مالی آن را به مصرف‌کننده نهایی منتقل می‌کند. به همین دلیل، مردم اغلب متوجه پرداخت آن نمی‌شوند، زیرا مبلغ آن در قیمت نهایی کالا لحاظ شده است.

ویژگی	مالیات مستقیم	مالیات غیرمستقیم
مسئولیت پرداخت	غیرقابل انتقال؛ بر عهده خود شخص است.	قابل انتقال؛ از تولیدکننده به مصرف‌کننده منتقل می‌شود.
مبنای تعلق	درآمد و دارایی (حقوق، سود، ارث و…)	قیمت کالا و خدمات
عدالت مالیاتی	با افزایش درآمد، نرخ مالیات بیشتر می‌شود	برای همه یکسان است و فشار بیشتری بر اقشار کم‌درآمد دارد
آگاهی از پرداخت	پرداخت‌کننده کاملاً آگاه است	اغلب پنهان و نامشهود است

انواع مالیات مستقیم کدامند؟

مالیات‌های مستقیم به‌طور کلی در دو دسته قرار می‌گیرند: «مالیات بر درآمد» و «مالیات بر دارایی». هر کدام از این 2 گروه شامل جزئیاتی است که در ادامه مرور می‌کنیم.

مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد یکی از رایج‌ترین مالیات های مستقیم است که از درآمد اشخاص کسر می‌شود. این گروه از مالیات موارد زیر است:

• مالیات بر درآمد املاک؛
• مالیات بر درآمد حقوق؛
• مالیات بر درآمد مشاغل؛
• مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی؛
• مالیات بر درآمد اتفاقی؛
• مالیات بر درآمد کشاورزی؛
• مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف.

مالیات بر دارایی

مالیات دارایی نیز دسته دوم از مالیات های مستقیم است. مالیات بر دارایی با عنوان مالیات بر ثروت نیز شناخته می‌شود. طبق قانون مالیات های مستقیم مصوب در سال 1366، مالیات بر دارایی (ثروت) خود شامل 5 دسته است. این 5 دسته عبارت‌اند از:

• مالیات بر ارث؛
• مالیات بر تمبر؛
• مالیات بر اراضی بایر؛
• مالیات سالانه املاک؛
• مالیات مستغلات مسکونی خالی از سکنه.

باب‌ها و ماده های قانون مالیات های مستقیم

۲۷۱ ماده‌ قانونی دربارۀ مالیت‌های مستقیم تصویب شده‌اند. این ماده‌های قانونی در ۵ باب قرار می‌گیرند. در ادامه به‌طور خلاصه به این باب‌ها و ماده‌ها اشاره می‌کنیم.

• باب اول اشخاص مشمول مالیات قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۲ ماده قانونی؛
• باب دوم مالیات بر دارائی قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۴۹ ماده قانونی؛
• باب سوم مالیات‌بردرآمد قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۸۰ ماده قانونی؛
• باب چهارم در مقررات مختلف قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۸۷ ماده قانونی؛
• باب پنجم سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالیات‌های مستقیم – شامل ۶۴ ماده قانونی.

اشخاص مشمول مالیات قانون مالیات های مستقیم (باب اول قانون مالیات های مستقیم)

باب اول قانون مالیات های مستقیم شامل 2 ماده است. در این باب به معافیت مالیاتی پرداخت‌شده است.

ماده 1 – اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات مستقیم هستند:

• همه اشخاص حقوقی و حقیقی در خارج یا داخل کشور که در ایران دارای اموال یا املاک هستند.
• همه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران که در داخل یا خارج کشور درآمدی کسب می‌کنند.
• همه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم خارج برای درآمدی که در ایران کسب می‌کنند.

ماده 2 – اشخاص زیر مشمول معافیت از مالیات مستقیم هستند:

• وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی
• همه دستگاه‌هایی که دولت بودجه آن‌ها را تأمین می‌کنند.
• شهرداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها

مالیات بر دارایی قانون مالیات های مستقیم (باب دوم)

این باب از قانون نیز دارای چند فصل است که شامل موارد زیر است:

• فصل اول: مالیات سالیانه املاک (مواد قانونی 3 تا 9)
• فصل دوم: مالیات بر مستغلات مسکونی خالی (ماده 10 الی 11)
• فصل سوم: مالیات بر اراضی بایر (مواد قانونی 12 تا 16)
• فصل چهارم: مالیات بر ارث (مواد قانونی 17 تا 43)
• فصل پنجم: مالیات حق تمبر (مواد قانونی 44 تا 51)

مالیات بر درآمد قانون مالیات های مستقیم (باب سوم)

ماده های موضوع مالیات بر درآمد قانون مالیات های مستقیم نیز در باب سوم مطرح‌شده است. این باب دارای 7 فصل است که شامل موارد زیر است:

• فصل اول: مالیات بر درآمد املاک (مواد قانونی 52 تا 80)
• فصل دوم: مالیات بر درآمد کشاورزی (ماده قانونی 81)
• فصل سوم: مالیات بر درآمد حقوق (مواد قانونی 82 تا 92)
• فصل چهارم: مالیات بر درآمد مشاغل (مواد قانونی 93 الی 104)
• فصل پنجم: مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (مواد قانونی 105 تا 118)
• فصل ششم: مالیات درآمد اتفاقی (مواد قانونی 119 تا 128)
• فصل هفتم: مالیات بر درآمد ناشی از منابع مختلف (مواد قانونی 129 تا 131)

مقررات مختلف قانون مالیات های مستقیم (باب چهارم)

درصورتی‌که می‌خواهید مقررات متفرقه در زمینه قانون مالیات های مستقیم را بخوانید به بابت چهارم مراجعه کنید. این باب نیز شامل 9 فصل، به شرح زیر است:

• فصل اول: معافیت ها (مواد قانونی 132 تا 146)
• فصل دوم: هزینه های قابل‌قبول و استهلاک (مواد قانونی 147 تا 151)
• فصل سوم: قرائن و ضرایب مالیاتی (مواد قانونی 152 تا 154)
• فصل چهارم: مقررات عمومی (مواد قانونی 155 تا 176)
• فصل پنجم: وظایف مودیان (مواد قانونی 177 تا 181)
• فصل ششم: وظایف اشخاص ثالث (مواد قانونی 182 تا 188)
• فصل هفتم: تشویقات و جرائم (مواد قانونی 189 تا 202)
• فصل هشتم: ابلاغ (مواد قانونی 203 تا 209)
• فصل نهم: وصول مالیات (مواد قانونی 210 تا 218)

سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالیات های مستقیم (باب پنجم)

در باب پنجم که شامل 6 فصل است هم به سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی پرداخته‌شده است:

• فصل اول: مراجع تشخیص مالیات و وظایف و اختیارات آن‌ها (مواد قانونی 219 تا 235)
• فصل دوم: ترتیب رسیدگی (مواد قانونی 236 تا 243)
• فصل سوم: مرجع حل اختلاف مالیاتی (مواد قانونی 255 تا 251)
• فصل چهارم: شورای عالی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن‌ها (مواد قانونی 252 تا 259)
• فصل پنجم: هیئت عالی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن‌ها (مواد قانونی 261 تا 262)
• فصل ششم: دادستانی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن‌ها (مواد قانونی 263 تا 282)

مشاغل بند الف ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم چه مشاغلی هستند؟

این مشاغل به‌طور کلی در ۶ گروه «فعالان تجاری و صنعتی»، «مشاغل مالی و مدیریتی»، «مراکز آموزشی و بهداشتی»، «توزیع کالا»، «مشاغل مهندسی و بازاریابی» و «حمل‌ونقل و گردشگری» قرار می‌گیرند.

فعالان تجاری و صنعتی

۱. دارندگان کارت بازرگانی؛
۲. واردکنندگان و صادرکنندگان؛
۳. صاحبان کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی که برای آن‌ها جواز تأسیس و پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه ذی‌ربط صادرشده یا می‌شود؛
۴. بهره‌برداران معادن.

مشاغل مالی و مدیریتی

۴. صاحبان مؤسسه‌های حسابرسی، حسابداری و دفترداری، خدمات مالی
۵. واسطه‌های مالی و موسسات اعتباری
۶. ارائه‌دهندگان خدمات مدیریتی، مشاوره‌ای، انفورماتیک، رایانه‌ای اعم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و طراحی سیستم
حسابداران رسمی.

مراکز آموزشی و بهداشتی

۷. صاحبان مراکز آموزشی و پرورشی؛

۸. آموزشگاه‌های آزاد، مدارس غیرانتفاعی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی.

۹. صاحبان بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، درمانگاه‌ها و خانه‌های سالمندان.

توزیع کالا

۱۰. بنکداران، عمده‌فروش‌ها؛

۱۱. فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای؛

۱۲. نمایندگان توزیع کالاهای داخلی و وارداتی؛

۱۳. صاحبان انبارها.

مشاغل مهندسی و بازاریابی

۱۴. نمایندگان مؤسسه‌های تجاری و صنعتی، اعم از داخلی و خارجی.

۱۵. صاحبان مؤسسات مهندسی و مهندسی مشاور.

۱۶. صاحبان مؤسسات تبلیغاتی و بازاریابی.

حمل‌ونقل و گردشگری

۱۷. صاحبان مؤسسات حمل‌ونقل موتوری، زمینی، دریایی و هوایی اعم از مسافری یا باربری.

۱۸. صاحبان متل‌ها و هتل‌های سه ستاره و بالاتر.

مشاغل بند ب ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم چه مشاغلی هستند؟

بیش از ۳۰ شغل در این دسته جای می‌گیرند که آن‌ّا را در ۸ گروه مرتب کرده‌ایم:

کارگاه‌های صنعتی و مشاغل فنی

۱. صاحبان کارگاه‌های صنعتی؛

۲. صاحبان مشاغل ساختمانی، تأسیسات فنی و صنعتی، نقشه‌کشی، نقشه‌برداری، محاسبات فنی و نظارت؛

۳. چاپخانه‌داران، لیتوگرافی‌ها، ارائه‌دهندگان خدمات چاپ و گرافیست‌ها؛

۴. صاحبان مراکز ارتباطات رایانه‌ای.

خدمات حقوقی و مشاوره‌ای

۵. وکلا، کارشناسان، مترجمان رسمی دادگستری، مشاوران حقوقی و اعضای سازمان‌های نظام مهندسی؛

۶. محققان، پژوهشگران و کارشناسان آزاد که به تهیه و ارائه طرح‌های تحقیقاتی اشتغال دارند؛

۷. صاحبان دفاتر اسناد رسمی و کارگزاران.

مراکز آموزشی، فرهنگی، هنری و تفریحی

۸. صاحبان مراکز فرهنگی – هنری، فرهنگسراها، کانون‌های حرفه‌ای و انجمن‌های صنفی تخصصی؛

۹. صاحبان سینماها، تماشاخانه‌ها و مکان‌های تفریحی و ورزشی؛

۱۰. صاحبان مشاغل فیلم‌برداری، دوبلاژ، مونتاژ و سایر خدمات سینماییِ

۱۱. صاحبان مهدهای کودک و پیش‌دبستانی؛

۱۲. ناشران و صاحبان مؤسسات انتشاراتی.

مراکز بهداشتی و درمانی

۱۳. پزشکان و دندانپزشکان که دارای مطب هستند و دامپزشکان که به حرفه دامپزشکی اشتغال دارند؛

۱۴. صاحبان آزمایشگاه‌ها، رادیولوژی‌ها، فیزیوتراپی‌ها، سونوگرافی‌ها، الکتروانسفالوگرافی‌ها، سی تی اسکن‌ها، سالن‌های زیبایی و دیگر ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی طبی و غیرطبی؛

۱۵. صاحبان داروخانه‌ها اعم از انسانی و دامی؛

۱۶. لابراتوارهای دندانسازی، مراکز ترک اعتیاد؛

۱۷. مؤسسات ترمیم و کاشت مو، سازندگان اعضای مصنوعی؛

۱۸. مراکز بینایی‌سنجی و شنوایی‌سنجی؛

۱۹. مشاوره ژنتیک، مشاوره روان‌سنجی و روان‌شناسی؛

۲۰. دفاتر خدمات پرستاری، مامایی و مراکز خدمات آمبولانس.

مراکز پذیرایی و خدمات غذایی

۲۱. صاحبان میهمان‌سراها، میهمان‌پذیرها و مسافرخانه‌ها؛

۲۲. صاحبان تالارهایی پذیرایی، رستوران‌ها؛

۲۳. تهیه‌کنندگان غذاهای آماده، ارائه‌دهندگان خدمات پذیرایی و کرایه دهندگان ظروف؛

۲۴. شیرینی‌فروشان و قنادی‌های دارای کارگاه؛

۲۵. صاحبان کارگاه‌های تولیدی نان‌های حجیم، فانتزی و صنعتی.

خدمات اتومبیل و تعمیرات

۲۶. دلالان، حق‌العملکاران؛

۲۷. صاحبان تعمیرگاه‌های مجاز و اتوسرویس‌ها؛

۲۸. صاحبان نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های اتومبیل و بنگاه‌های معاملات املاک و آژانس‌های کرایه اتومبیل.

خدمات حمل‌ونقل و گردشگری

۲۹. صاحبان دفاتر خدمات پیک موتوری؛

۳۰. صاحبان دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی.

صنایع و خدمات دیگر

۳۱. سازندگان و فروشندگان طلا و جواهر؛

۳۲. عاملان فروش و فروشندگان آهن‌آلات، فروشندگان مصالح ساختمانی دارنده عاملیت مجاز یا توزیع (سیمان، گچ و سایر مصالح ساختمانی)؛

۳۳. صاحبان دفاتر خدمات ارتباطی (دفتر خدمات مشترکین تلفن همراه و آژانس‌های پستی)، صاحبان دفاتر خدمات دولت الکترونیک (پلیس+ ۱۰) و دفاتر خدمات الکترونیک شهر؛

۳۴. صاحبان جایگاه‌های اختصاصی فرآورده‌های نفتی و گاز (پمپ‌های بنزین و گازوئیل و گاز).

خلاصه مطلب

در این محتوا به‌شکلی ساده توضیح دادیم مالیات مستقیم چیست و چه تفاوتی با مالیات غیبرمستقیم دارد. سپس متن کامل قانون مالیات های مستقیم و همین‌طور خلاصه‌ای از آن را در اختیارتان قرار دادیم تا بدانید مشمول چه مالیات‌هایی هستید. اگر برای اجرای به‌موقع تکالیف مالیاتی خود نگرانی‌هایی دارید، نرم‌افزار حسابداری و مدیریت مالی سپیدار سیستم می‌توانید در این زمینه به شما کمک کنید. برای کسب راهنمایی‌های بیشتر با شمارۀ ۸۱۰۲۲۰۰۰ تماس بگیرید تا کارشناسان مجموعه سپیدار پاسخگوی سوالات شما باشند.

سوالات متداول

۱. مالیات مستقیم چیست؟ 

مالیاتی است که مستقیماً از درآمد یا دارایی خود شخص دریافت می‌شود و فرد نمی‌تواند آن را به دیگری منتقل کند. پرداخت‌کننده و مسئول مالیات یک نفر است. مثال مالیات بر حقوق، مالیات بر ارث و مالیات بر املاک.

۲. مالیات غیرمستقیم چیست؟ 

مالیاتی است که بر قیمت کالاها و خدمات اضافه می‌شود و پرداخت‌کننده نهایی آن مصرف‌کننده است، نه تولیدکننده یا فروشنده. مثل مالیات بر ارزش افزوده.

۳. فرق مالیات مستقیم و غیرمستقیم چیست؟ 

تفاوت مالیات مستقیم و غیرمستقیم در شخص پرداخت‌کننده است .مالیات مستقیم مستقیماً از درآمد یا دارایی خود شخص پرداخت می‌شود؛ اما مالیات غیرمستقیم روی قیمت کالا و خدمات کشیده می‌شود.

۴. قانون م م چیست؟ 

«قانون م م» مخفف قانون مالیات‌های مستقیم است. این قانون اصلی‌ترین مرجع قانونی برای تعیین انواع، نرخ و نحوه محاسبه و دریافت مالیات‌های مستقیم در ایران است.

۵. قانون مالیات های مستقیم چند ماده دارد؟ 

این قانون شامل ۲۷۱ ماده است.