مرخصی استحقاقی چیست؟‌ نکاتی جامع و کامل درباره مرخصی سالانه

مرخصی استحقاقی یکی از حقوق قانونی کارمندان و کارگران است که به آن‌ها اجازه می‌دهد برای مدتی مشخص از کار مرخص شوند و در عین حال، حقوق خود را دریافت کنند. این حق قانونی که به آن مرخصی سالانه یا مرخصی ۲.۵ روز ماهانه نیز گفته می‌شود، طبق ماده ۶۴ قانون کار به کارگران تعلق گرفته است. هدف از ارائه این مرخصی، ایجاد تعادل میان کار و زندگی شخصی، حفظ سلامت روانی و جسمانی کارکنان و افزایش بهره‌وری آن‌هاست.

طبق ماده ۶۴ قانون کار ایران، مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعاً یک ماه است. بنابراین، هر کارمند یا کارگر تمام‌وقت، به ازای هر سال کاری، ۳۰ روز مرخصی استحقاقی (شامل ۴ جمعه) دریافت می‌کند. خالص مرخصی استحقاقی قابل استفاده در روزهای کاری، ۲۶ روز در طول سال است که به‌طور متوسط معادل ۲.۵ روز مرخصی در هر ماه محاسبه می‌شود.

در مورد انواع مرخصی باید گفت مرخصی استحقاقی به سه دسته مرخصی ساعتی، مرخصی روزانه و مرخصی سالانه تقسیم می‌شود. مرخصی ساعتی برای چند ساعت نیاز به مرخصی استفاده می‌شود و زمان آن از کل سهمیه سالانه کسر می‌گردد.

• در ارتباط با تعطیلات، روزهای تعطیل رسمی یا جمعه‌ها در مرخصی استحقاقی محاسبه نمی‌شوند. با این حال، اگر کارگر بخواهد یک جا یک ماه (۳۰ روز) به مرخصی برود، جمعه‌های داخل آن دوره جزو ایام مرخصی استحقاقی خواهد بود.
• اما در مورد ذخیره مرخصی، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالانه خود را برای سال بعد ذخیره کند (ماده ۶۶ قانون کار). برای مرخصی‌های استفاده‌نشده‌ای که بیش از ۹ روز هستند، کارفرما موظف به پرداخت معادل ریالی آن‌ها (بازخرید مرخصی) است.
• همچنین در مورد موضوع عدم موافقت کارفرما اینگونه گفته می‌شود که تعیین زمان استفاده از مرخصی باید با توافق بین کارگر و کارفرما صورت گیرد. در صورت عدم توافق یا بروز اختلاف در مورد زمان مرخصی استحقاقی، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم‌الاجرا و قطعی خواهد بود.
• و در نهایت تفاوت این مرخصی با استعلاجی این است که مرخصی استحقاقی برای استراحت و امور شخصی است، اما مرخصی استعلاجی برای بیماری یا حادثه است و محدودیت زمانی ندارد؛ پرداخت حقوق آن نیز بر عهده سازمان تأمین اجتماعی است و نیازی به موافقت کارفرما ندارد. همچنین، مدت زمان مرخصی استعلاجی از مرخصی استحقاقی کسر نمی‌گردد.

آگاهی از تمامی جزئیات مربوط به مرخصی استحقاقی و انواع آن برای اطمینان از بهره‌مندی بهینه از این حق قانونی و برقراری تعادل بهتر بین زندگی کاری و شخصی ضروری است.برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد حقوق خود، تا انتهای مقاله همراه ما باشید. ما در رادیومالی سپیدار سیستم پادکست‌های را در زمینه مرخصی تهیه کردیم که پیشنهاد می‌کنیم از این قسمت به آن گوش دهید:

قسمت ۱۶۶: بازخرید مرخصی و مرخصی منفی

مرخصی استحقاقی چیست؟ تعریف و مبانی قانونی

مرخصی استحقاقی یکی از حقوق قانونی کارگران و کارمندان است که طبق ماده 62 قانون کار، به هر فرد شاغل در بخش‌های دولتی و خصوصی اختصاص دارد. این مرخصی شامل روزهایی می‌شود که کارگر یا کارمند می‌تواند به‌صورت سالانه از آن بهره‌مند شود و در این مدت، حق السعی یا حقوق و مزایای او به‌طور‌کامل پرداخت خواهد شد. 

مرخصی استحقاقی به میزان 2.5 روز در ماه (جمعا 26 روز در سال) است و فرد می‌تواند آن را به‌صورت یکجا یا به‌صورت پراکنده استفاده کند. علاوه‌بر این، حق بیمه فرد نیز در طول مدت مرخصی استحقاقی توسط کارفرما پرداخت می‌شود و روزهای غیبت به‌عنوان روزهای کارکرد در سوابق بیمه‌ای فرد ثبت خواهد شد.

انواع مرخصی استحقاقی

مرخصی استحقاقی در ایران به اشکال مختلفی ارائه می‌شود و هر کدام از این اشکال برای پوشش نیازهای خاص شاغلین در نظر گرفته شده است. استفاده از این مرخصی‌ها، بخشی از حقوق قانونی کارمندان و کارگران است که باید با توافق کارفرما و در چارچوب قوانین مشخص، برنامه‌ریزی و مدیریت شود. انواع مرخصی استحقاقی به شرح زیر است:

نوع مرخصی	توضیحات
مرخصی ساعتی	شاغلین می‌توانند با توافق کارفرما از 2 تا 6 ساعت مرخصی در طول روز استفاده کنند. بیش از 6 ساعت به عنوان مرخصی کامل روزانه محسوب می‌شود.
مرخصی زایمان	9 ماه مرخصی با حقوق برای مادران و دو هفته مرخصی برای همسران، در برخی موارد این مرخصی به 6 ماه کاهش می‌یابد.
مرخصی ازدواج و فوت	3 روز مرخصی با حقوق برای ازدواج یا فوت همسر، والدین یا فرزندان، جدا از مرخصی استحقاقی سالانه.
مرخصی کارگران فصلی	متناسب با ماه‌های کارکرد، مرخصی محاسبه می‌شود.
مرخصی حج واجب	یک ماه مرخصی استحقاقی یا بدون حقوق برای انجام حج واجب، یک‌بار در طول دوران اشتغال.
مرخصی پاس شیر	هر مادر می‌تواند روزانه 1 ساعت مرخصی برای شیردهی به نوزاد زیر 2 سال خود داشته باشد؛ این مرخصی شامل کسر حقوق نمی‌شود.

استفاده از برنامه حسابداری در این زمینه کمک بزرگی به کارفرمایان می‌کند تا مدیریت و برنامه‌ریزی مرخصی‌های مختلف را به‌صورت دقیق و کارآمد انجام دهند. همچنین از دقت در محاسبات و رعایت حقوق شاغلین اطمینان حاصل کنند.

شرایط و معیارهای استحقاق مرخصی سالانه

برای اینکه یک کارمند واجد شرایط استفاده از مرخصی استحقاقی سالانه باشد، شرایط و معیارهای خاصی در قانون مرخصی استحقاقی تعیین شده است. این شرایط به‌طورکلی براساس مدت زمان کارکرد و نوع شغل افراد تنظیم می‌شود. برخی از این شرایط عبارت‌اند از:

• کار در طول سال به‌صورت مداوم: هر کارگر می‌تواند به‌طورکامل از مرخصی استحقاقی سالانه بهره‌مند شود.
• 2.5 روز مرخصی در ماه: این میزان معادل 26 روز در سال است.
• احتساب چهار روز جمعه: به مدت مرخصی اضافه می‌شود.

استفاده از نرم‌افزار حضور و غیاب به کارفرمایان کمک می‌کند تا به‌صورت دقیق‌تری وضعیت مرخصی‌ها را مدیریت کنند. این شرایط در مواردی که کارگر کمتر از یک سال کار کرده باشد، مورد توجه قرار می‌گیرند و مرخصی براساس مدت زمان کارکرد محاسبه می‌شود.

نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی؛ مثال‌ها و فرمول‌های کاربردی

برای محاسبه مرخصی استحقاقی، کارگران و کارمندان براساس قانون کار ایران به ازای هر ماه 2.5 روز مرخصی استحقاقی دارند که در طول سال به 26 روز معادل 192 ساعت می‌رسد. نحوه محاسبه 2.5 روز مرخصی به‌گونه‌ای انجام می‌شود که 4 روز جمعه در هر ماه نیز در محاسبه لحاظ شود. 

در صورت استفاده نکردن از مرخصی، 9 روز از آن به سال بعد منتقل می‌شود و مازاد آن باید با حقوق پایه محاسبه و پرداخت شود. این فرمول‌ها به کارفرما و کارمند کمک می‌کنند تا دقیقا حقوق و مزایای مربوط به مرخصی را محاسبه و در سیستم‌های مدیریت منابع انسانی به‌درستی ثبت کنند.

استفاده از مرخصی استحقاقی؛ حقوق و محدودیت‌ها

استفاده از مرخصی استحقاقی به‌عنوان یک حق قانونی برای کارگران و کارمندان شناخته می‌شود، ولی این فرآیند حقوق و محدودیت‌هایی دارد که باید رعایت شود. کارمندان باید مرخصی خود را به‌صورت مکتوب درخواست دهند و این درخواست باید توسط کارفرما تایید شود. 

در طول مدت مرخصی استحقاقی، حقوق و مزایای کامل فرد حفظ می‌شود و این روزها در سابقه کاری او لحاظ خواهد شد. از طرفی، نرم‌افزار حقوق و دستمزد به‌طوردقیق این مرخصی‌ها را ثبت و محاسبه مرخصی استحقاقی را انجام می‌دهد. هر کارمند می‌تواند حداکثر 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند، و بیش از این مقدار باید با توافق کارفرما استفاده یا تسویه شود.

نحوه انتقال و ذخیره مرخصی استحقاقی به سال‌های بعد

برای انتقال و ذخیره مرخصی استحقاقی به سال‌های بعد، طبق ماده 66 قانون کار، هر کارمند می‌تواند حداکثر 9 روز از مرخصی استفاده نشده خود را به سال بعد منتقل کند. مازاد بر این مقدار باید با حقوق پایه محاسبه و به کارمند پرداخت شود. این اقدام به کارمند اجازه می‌دهد تا از حق خود به‌طورکامل استفاده کند، حتی اگر نتواند همه مرخصی‌های خود را در طول سال استفاده کند. مراحل حسابداری ذخیره مرخصی عبارت است از:

• ثبت مرخصی استفاده نشده: ثبت مقدار مرخصی‌های باقی‌مانده در سیستم مالی.
• محاسبه مرخصی استحقاقی: محاسبه دقیق روزهای مرخصی ذخیره شده برای انتقال به سال بعد.
• ثبت بدهی شرکت: ثبت مقدار بدهی شرکت به کارکنان بابت مرخصی ذخیره‌شده.
• محاسبه اضافه‌کاری: کسر و محاسبه اضافه‌کاری‌ های انجام شده از روزهای مرخصی ذخیره‌شده.

این قانون به منظور حمایت از حقوق کارمندان تدوین شده و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا از حق مرخصی خود به‌طورکامل بهره‌مند شوند.

پرداختی‌ها و تسویه حساب مرخصی استحقاقی

در دوران مرخصی استحقاقی، کارمند همچنان حقوق و مزایای خود را دریافت می‌کند. این حقوق شامل حقوق پایه و همه مزایای مستمر از جمله فوق‌العاده‌های منطقه‌ای، کمک‌هزینه‌ها و موارد مشابه می‌شود. این دوره از مرخصی بخشی از حق قانونی کارمند است که مطابق ماده ۶۴ قانون کار برای هر کارمند در نظر گرفته شده است.

در پایان دوره خدمت، همه مرخصی‌های استفاده نشده به تسویه حساب نهایی اضافه می‌شود. طبق ماده ۷۲ قانون کار، اگر کارمند مرخصی استحقاقی خود را استفاده نکرده باشد، کارفرما موظف است روزهای باقی‌مانده را بازخرید کند. این بازخرید براساس حقوق پایه محاسبه و پرداخت می‌شود. از طرفی، طبق ماده ۶۶، کارمند فقط می‌تواند حداکثر ۹ روز از مرخصی استفاده نشده خود را به سال بعد منتقل کند و مابقی روزهای مرخصی باید بازخرید شوند.

تفاوت مرخصی استحقاقی و استعلاجی در زمان تسویه حساب

مرخصی استعلاجی در قانون کار ایران به‌عنوان بخشی از سوابق کاری کارمند در نظر گرفته می‌شود و جزو مواردی است که بر حقوق بازنشستگی تاثیر می‌گذارد. در زمان تسویه حساب پایان خدمت، مرخصی استعلاجی به‌عنوان بخشی از سوابق کارمند محاسبه می‌شود، ولی بازخرید نمی‌شود. این بدین معناست که برخلاف مرخصی استحقاقی که در پایان خدمت به‌صورت نقدی بازخرید می‌شود، مرخصی استعلاجی چنین قابلیتی ندارد.

این نوع مرخصی تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی قرار دارد و دستمزد آن در طول مدت مرخصی به کارمند پرداخت می‌شود، مشروط به اینکه مدارک پزشکی لازم ارائه شود. این مدت زمان به‌عنوان سوابق کاری کارمند ثبت خواهد شد، ولی مبلغی بابت بازخرید این مرخصی در پایان دوره خدمت به کارمند پرداخت نمی‌شود.

نکات مهم حقوق مرخصی استحقاقی در قراردادهای کار

در تنظیم قراردادهای کار، ذکر نکات مرتبط با مرخصی استحقاقی بسیار مهم است. این موارد باید به‌صورت شفاف در قرارداد گنجانده شود تا از هرگونه سوتفاهم یا اختلاف جلوگیری شود. نکات مهمی که باید در قراردادهای کار در مورد مرخصی استحقاقی ذکر شوند عبارت‌اند از:

• مدت مرخصی استحقاقی: مشخص شود که کارمند چه تعداد روز مرخصی استحقاقی در سال دارد (معمولاً 26 روز).
• شرایط استفاده از مرخصی: نحوه درخواست و اخذ مرخصی استحقاقی، همراه با نیاز به تایید کارفرما.
• ذخیره مرخصی: حداکثر تعداد روزهایی که می‌توان ذخیره و به سال بعد منتقل کرد (معمولا 9 روز).
• بازخرید مرخصی: شرایط و نحوه بازخرید مرخصی‌های استفاده نشده در پایان خدمت.
• تعطیلات رسمی: نحوه برخورد با تعطیلات رسمی که در طول مدت مرخصی استحقاقی واقع می‌شوند.

توجه به این نکات و ذکر آن‌ها در قرارداد کار، به جلوگیری از اختلافات و حفظ حقوق هر دو طرف کمک می‌کند.

ثبت و پیگیری مرخصی‌های کارمندان با نرم‌افزار حسابداری پیشرفته

مرخصی استحقاقی یکی از حقوق مهم و اساسی کارگران و کارمندان در قانون کار ایران است که به حفظ تعادل میان کار و زندگی کمک می‌کند. این مرخصی به‌صورت سالانه به هر فرد شاغل تعلق می‌گیرد و شامل روزهایی است که کارمند بدون کسر از حقوق خود می‌تواند به استراحت بپردازد. در قراردادهای کار، توجه به نکات مرتبط با مرخصی استحقاقی از جمله مدت زمان، شرایط استفاده و نحوه بازخرید آن ضروری است. این اقدامات به حفظ حقوق کارمندان و جلوگیری از هرگونه سوء تفاهم کمک می‌کند. برای مدیریت بهتر مرخصی‌ها و جلوگیری از اشتباهات، استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری و حضور و غیاب پیشنهاد می‌شود.

همین حالا از نرم‌افزار حسابداری استفاده کنید تا مدیریت مرخصی‌ها و حقوق کارمندان خود را به شکلی دقیق و کارآمد انجام دهید و از بروز خطاهای احتمالی جلوگیری کنید.