مالیات بر ارث به‌عنوان یکی از انواع مالیات در کشور، هزینه‌ای است که پس از فوت فرد باید پرداخت شود. هرگونه مال و اموالی که به نام فرد باشد پس از فوت او، میان ورثه تقسیم میشود. البته قبل از تقسیم شدن ارث و میراث، وراث باید مالیات را به دولت پرداخت کنند؛ زیرا هر فرد به مقدار سهمی که می‌برد مشمول مالیات است. در ادامه این مقاله به بررسی مالیات بر ارث چیست و قوانین آن می‌پردازیم.
آشنایی با انواع مالیات؛ مالیات مستقیم و غیرمستقیم
قبل از اینکه بخواهیم به آموزش مالیات بر ارث یا مالیات ارث بپردازیم بد نیست بدانیم که اصلاً مالیات چیست؟ به زبان ساده، مالیات، هزینه‌ای است که دولت‌ها برای تامین منافع اقتصادی و هزینه‌های عمومی خود از مالیات‌دهندگان دریافت می‌کنند. بر این اساس تمامی افراد حقوقی و حقیقی، در شرایطی ملزم به پرداخت مالیات هستند. در این میان خود مالیات به دو نوع مستقیم و غیرمستقیم تقسیم‌بندی میشود که مالیات بر ارث از نوع مستقیم آن است.
مالیات بر ارث چیست و این مالیات چگونه از وراث دریافت میشود؟
مالیات بر ارث مبلغی است که وراث باید در زمان تقسیم ارث و میراث پرداخت کنند. دولت از طریق اظهارنامه‌ها، انواع مالیات از جمله مالیات بر ارث را جمع‌آوری می‌کند. وراث باید ظرف یک سال پس از فوت فرد متوفی، اظهارنامه ارث را تکمیل و به اداره مالیات تحویل دهند. اگر اظهارنامه به موقع ارائه شود، هزینه‌های کفن و دفن و بدهی‌های متوفی از ارث کسر میشود و باقیمانده اموال پس از کسر مالیات ارث بین وراث تقسیم می‌گردد.
اگر وراث اظهارنامه را دیر تحویل دهند، مالیات بدون کسر هزینه‌های کفن و دفن و بدهی‌ها دریافت خواهد شد. برای مثال در پاسخ به سوال «برای 1 میلیارد ارث چقدر مالیات حساب میشود؟» باید گفت این محاسبه بر اساس قوانین مالیاتی کشور و میزان دارایی‌های به جا مانده انجام میشود. همچنین وراث باید نسبت به دریافت مفاصا حساب مالیاتی اقدام کنند.
مالیات بر ارث به چه اموالی تعلق می‌گیرد؟ بررسی 6 دسته اموال
به‌طور‌کلی مالیات بر ارث روی ماترک به‌جا‌مانده از متوفی در 6 دسته کلی سهام، وسایل نقلیه، اموال، املاک، امتیازات نظیر سرقفلی و حق اختراع و البته اموال خارج از ایران اعمال میشود. با این وجود بخش‌هایی از ماترک که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم، مشمول مالیات بر ارث نیستند. از این رو به آنها معافیت‌های مالیات بر ارث گفته میشود. شایان ذکر است به جز این موارد، در قانون جدید هیچ نوع معافیتی برای وراث تعریف نشده است.
اموال و دارایی‌های مشمول مالیات بر ارث
ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم لیستی از اموالی را تعیین کرده است که مالیات بر ارث به آنها تعلق می‌گیرد. این اموال شامل موارد زیر هستند:
- سپرده‌های بانکی و سود آنها
- اوراق ارزش‌دار مانند اوراق بهادار، اوراق مشارکت و سودهای متعلق به آنها
- سهام بورسی، غیربورسی، سود سهام و سهم‌الشرکه
- حق امتیاز
- وسایل نقلیه (زمینی، هوایی، دریایی)
- مغازه و سرقفلی
- ملک و آپارتمان مسکونی، املاک اداری، باغ، ملک زراعی، اراضی بایر
- حق واگذاری محل
- صندوق امانات بانک و موجودی حساب مؤسسات مالی و اعتباری
- کالاها و تجهیزات مربوط به واحدهای تجاری یا تولیدی
مالیات بر ارث ملک چگونه محاسبه میشود؟
در پاسخ به این سوال که مالیات بر ارث زمین چند درصد است باید این نکات را مدنظر داشته باشید:
- برای ملک مسکونی 7.5% ارزش معاملاتی
- برای ملک تجاری و اداری 3% ارزش روز و برای باغ
- زمین کشاورزی و اراضی بایر 7.5% ارزش معاملاتی
ارزش معاملاتی قیمتی است که در دفترچه مخصوصی توسط سازمان امور مالیاتی برای مناطق مختلف تهران و شهرستان‌ها منتشر میشود. قیمت‌های مندرج در دفترچه ارزش معاملاتی به مراتب از قیمت واقعی ملک کمتر است. اما در خصوص املاک تجاری و اداری، ارزش‌گذاری ملک توسط کارشناس اداره امور مالیاتی و بر اساس ارزش واقعی به تاریخ روز تعیین میشود. توجه داشته باشید که مالیات ارزش بر افزوده نیز مانند مالیات ملک اداری و تجاری به نرخ روز است. برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله «مالیات بر ارزش افزوده چیست» را مطالعه کنید.
مالیات بر ارث خودرو چگونه محاسبه میشود؟
برای محاسبه میزان مالیات بر ارث ماشین، تاریخ فوت و طبقه وراث حائز اهمیت است. باتوجه‌به تغییر قوانین مالیاتی ارث در سال 95، اگر تاریخ فوت متوفی بعد از سال 95 باشد، ورثه مشمول قانون جدید هستند. در ادامه جدول نرخ مالیات بر ارث اتومبیل را مشاهده می‌کنید:
| مالیات بر ارث خودرو | ورثه طبقه اول | ورثه طبقه دوم | ورثه طبقه سوم |
| برای مشمولین قانون جدید | 2% | 4% | 8% |
| برای مشمولین قانون قدیم | 35% | 45% | 65% |
توجه داشته باشید که برای متوفای سال 94 به قبل، وراث مشمول قانون قدیم می‌شوند. ورثه طبقه اول شامل پدر، مادر، شوهر، زن، اولاد و اولاد اولاد هستند. ورثه طبقه دوم شامل اجداد، خواهر و برادر و اولاد آنها و ورثه طبقه سوم عمو، عمه، خاله، دایی و اولاد آنها هستند. این نوع طبقه‌بندی به این خاطر انجام شده است که نسبت به میزان نزدیکی فرد به متوفی، مالیات با درصد مشخصی پرداخت شود.
جدول مالیات بر ارث؛ بررسی مالیات سهام، لوازم نقلیه و املاک
این جدول نسبت به طبقه بندی وراث انجام شده و میزان مالیات وراث در هر بخش بررسی شده است. توجه داشته باشید که در انحصار وراثت، ورثه قرار گرفته در طبقه اول به سایر وراث تقدم دارند. به عبارت دیگر درصورتیکه حتی یک نفر از طبقات فوقانی در قید حیات باشد، ارث به وراث طبقات دیگر تعلق نمی‌گیرد.
| طبقه وراث | سپرده‌های مجاز بانکی | سهام بورسی | سهام غیربورسی | سایر اموال/ حق امتیاز | املاک | حق واگذاری و سرقفلی | وسایل نقلیه |
| وارث طبقه 1 | 3 درصد | 0.75 درصد | 6 درصد | 10 درصد | 7.5 درصد | 3 درصد | 2 درصد |
| وارث طبقه 2 | 6 درصد | 1.5 درصد | 12 درصد | 20 درصد | 15 درصد | 6 درصد | 4 درصد |
| وارث طبقه 3 | 12 درصد | 3 درصد | 24 درصد | 40 درصد | 30 درصد | 12 درصد | 8 درصد |
همچنین مالیات ورثه‌ای املاک مسکونی براساس ارزش معاملاتی آن محاسبه میشود و مالیات ورثه املاک تجاری و اداری بر اساس ارزش روز (ارزش واقعی) محاسبه میشود. البته مالیات ورثه باغ، املاک زراعی و اراضی بایر، مشابه املاک مسکونی بر اساس ارزش معاملاتی آنها محاسبه خواهد شد.
محاسبه‌های مالیات را به سپیدار بسپارید
محاسبه مالیات بر ارزش افزوده
ارسال صورت‌حساب به سامانه مؤدیان
فایل خرید و فروش فصلی
دیسکت بیمه و مالیات
تحریر دفاتر قانونی
مهم‌ترین تفاوت‌های قانون جدید و قدیم مالیات بر ارث
در آموزش مالیات بر ارث، دانستن تفاوت‌های بین قوانین جدید و قدیم (قبل از سال 95) اهمیت دارد. یکی از مهم‌ترین تغییرات، نحوه اظهار ماترک به صورت فردی یا گروهی است. قانون جدید می‌گوید که ارزش دارایی‌ها باید بر اساس قیمت روز و بدون توجه به تاریخ فوت متوفی محاسبه شود.
علاوه‌بر این، مدت زمان برای ارائه اظهارنامه از شش ماه به یک سال افزایش یافته است و نرخ مالیات بر ارث باتوجه‌به طبقه وراث تعیین میشود. این تغییرات در قانون مالیات بر ارث نشان‌دهنده یک گام به سوی شفافیت و سهولت در محاسبه مالیات بر ارث است.
| تفاوت‌ها | قبل از 95 | نرخ مالیاتی | بعد از 95 | نرخ مالیاتی |
| معافیت | هر نفر 3 میلیون تومان | – | – | – |
| سپرده بانکی | معاف | صفر | مشمول | 3 درصد |
| سهام شرکت‌های بورسی | 50 درصد معاف | 35 درصد | مشمول | وراث طبقه اول 0.75 درصد و وراث طبقه دوم و سوم به ترتیب 1.5 و 3 درصد |
| سهام شرکت‌های غیربورسی | 40 درصد معاف | 35 درصد | مشمول | وراث طبقه اول 6 درصد و وراث طبقه دوم و سوم به ترتیب 12 و 24 درصد |
| جریمه عدم تسلیم اظهارنامه | دارد | 10 درصد | دارد | 10 درصد |
| جریمه تاخیر پرداخت مالیات | دارد | 2.5 درصد | ندارد | – |
| نوع اظهارنامه | همه ماترک با هم | – | هر یک از اقلام ماترک جداگانه | – |
| حصر وراثت | پیش شرط: تسلیم اظهارنامه | گواهی | پیش شرط: گواهی حصر وراثت | – |
| نرخ مالیات املاک | 35 درصد | – | 7.5 درصد | – |
| نرخ مالیات سرقفلی | 35 درصد | – | 3 درصد | – |
| نرخ مالیات سپرده بانکی | صفر | – | 3 درصد | – |
| سایر | 35 درصد | – | 10 درصد | – |
قانون جدید همچنین دفاتر اسناد رسمی و نهادهای مالی را مکلف می‌کند که قبل از دریافت گواهی پرداخت مالیات بر ارث از هرگونه تسلیم دارایی متوفی به ورثه آن خودداری کنند. لازم به ذکر است تخلف نهادها و وراث در این خصوص، مشمول جریمه‌ای به ارزش دو برابر مالیات بر ارث تخصیص داده شده بر ماترک خواهد بود. بر همین اساس اموال و دارایی‌هایی که در نتیجه فوت شخص به وراث طبقه اول انتقال می‌یابد، به شرح زیر مشمول مالیات می‌شوند:
| سپرده های بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار و سودهای متعلق به آنها و همچنین سود سهام و سهم الشرکه که تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و یا پرداخت و تحویل به آنها | 3% |
| سهام و حق تقدم آنها | یک و نیم برابر مالیات وضع شده برای نقل و انتقال سهام و حق تقدم سهام( در حال حاضر مالیات نقل و انتقال سهام و حق تقدم برابر 4% است) |
| حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق مالی که در بندهای مذکور به آنها تصریح نشده است | 10% |
| انواع وسیله نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی | 2% |
| اموال متوفای ایرانی که در خارج از کشور واقع شده است | پس از کسر مالیات بر ارث توسط دولت خارجی، به نرخ 10% باقیمانده اموال |
توجه داشته باشید در کلیه مواردی که در جدول آمده است، مالیات بر اساس ارزش روز در تاریخ تحویل یا ثبت انتقال به نام وراث محاسبه میشود.
تفاوت قوانین مالیات بر ارث: قبل و بعد از سال ۱۳۹۵
قوانین مالیات بر ارث در ایران به دو دوره قبل و بعد از سال ۱۳۹۵ تقسیم می‌شوند.
- قانون قدیم (پیش از سال ۱۳۹۵):
- در این دوره، ارزش کل دارایی‌های به جا مانده از متوفی، عامل تعیین‌کننده نرخ مالیات بود. هرچه ارزش اموال بیشتر بود، مالیات سنگین‌تری باید پرداخت می‌شد.
- نوع اموال و دارایی‌ها بر میزان مالیات پرداختی تأثیر نداشت.
- میزان نزدیکی ورثه به متوفی در میزان مالیات تأثیرگذار بود؛ هرچه ورثه نزدیک‌تر بودند، مالیات پرداختی آنها کاهش می‌یافت.
- ورثه موظف بودند تا ۶۵% از ارزش اموال را به عنوان مالیات پرداخت کنند که به دلیل سنگین بودن، اعتراضاتی را در پی داشت.
- قانون جدید (پس از سال ۱۳۹۵):
- پس از سال ۱۳۹۵، دیگر ارزش کل اموال عامل تعیین‌کننده میزان مالیات نیست.
- میزان مالیات بر اساس درصدهای تعیین شده برای انواع مختلف اموال و دارایی‌ها و همچنین طبقه وراث تعیین می‌گردد.
- این تعدیل‌سازی شامل افرادی میشود که در سال ۱۳۹۵ یا بعد از آن فوت کرده‌اند.
- برای مثال، مالیات بر ارث ملک مسکونی برای ورثه طبقه اول ۷.۵ درصد است. برای خودرو ۲ درصد، برای سپرده‌های بانکی و اوراق مشارکت ۳ درصد، برای سهام بورسی ۰.۷۵% و برای سهام غیر بورسی ۶% برای ورثه طبقه اول است. این میزان برای سایر طبقات (دوم و سوم) حدود دو تا چهار برابر طبقه اول خواهد بود.
- اگر اموال به جا مانده از متوفی کمتر از بدهی‌ها و هزینه‌های لازم برای کفن و دفن باشد، ورثه موظف به پرداخت مالیات بر ارث نمی‌شوند.
- اگر وارثی بخواهد ارث خود را به شخص ثالثی منتقل کند، باید هزینه‌های مربوط به نقل و انتقال را نیز بپردازد.
بررسی 3 تبصره مهم در ماده 17 قانون ارث و میراث
طبق ماده 17 تبصره 2 مالیات‌های مذکور در جدول بالا برای وراث طبقه دوم و سوم به ترتیب دو و چهار برابر خواهد بود. همچنین در ماده 17 تبصره 3 عنوان شده درصورتیکه متوفی و وراث تبعه خارجی باشند، اموال و دارایی‌های متوفی که در ایران واقع است، مشمول مالیات به نرخ وراثت طبقه اول است.
ماده 5 در تبصره 17 ارث و میراث نیز می‌گوید حقوق ناشی از عقود اجاره به شرط تملیک با بانک‌ها و سایر نهادهای مالی و اعتباری، نسبت به عرصه و اعیان املاک بر اساس ارزش معاملاتی در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث محاسبه خواهد شد. توجه داشته باشید که مالیات نقل و انتقال ملک متوفی نیز طبق طبقه‌بندی‌ها انجام خواهد شد.
با مراحل پرداخت مالیات بر ارث و مدارک موردنیاز آن آشنا شوید
برای آغاز مراحل پرداخت نیاز به گواهی انحصار وراثت دارید و پس از آن اولین گام دریافت گواهی انحصار وراثت است. توجه داشته باشید که گواهی حصر وراثت در واقع یک مدرک قانونی است که در آن وراث متوفی و سهم‌الارث هر یک از آنها به‌صورت رسمی تعیین میشود. برای دریافت گواهی انحصار وراثت، وراث باید به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنند، فرم مخصوصی را تکمیل کنند که این فرم به امضای 3 شاهد نیاز دارد تا دفترخانه فرم مذکور را برای آنها گواهی کند.
برای پرداخت مالیات بر ارث، ابتدا باید جهت انحصار وراثت اقدام شود تا ورثه قانونی متوفی مشخص گردند. پس از آن، ورثه یا نماینده قانونی متوفی یک سال مهلت دارند تا اظهارنامه مخصوص سازمان امور مالیاتی را با جزئیاتی مانند هویت و محل زندگی متوفی، اموال، دارایی‌ها، بدهی‌ها، هزینه‌های کفن و دفن، واجبات مالی و عبادی و دیون متوفی تکمیل و به سازمان امور مالیاتی محل زندگی متوفی تحویل دهند.
پس از دریافت گواهی انحصار وراثت، ورثه باید به اداره امور مالیاتی مراجعه کرده و مالیات را پرداخت کنند تا برگه مفاصاحساب مالیات ورثه را دریافت نمایند؛ این مرحله حدود ۲ ماه زمان می‌برد. در نهایت، با ارائه مفاصاحساب به دفتر اسناد رسمی، سند تک برگ اموال به نام ورثه صادر میشود که حدود ۲ ماه دیگر زمان‌بر است. البته شما می‌توانید با مراجعه به سامانه https://tax.gov.ir/action/do/Show/434 که سامانه رسمی دولت برای پرداخت مالیات است، مالیات وراث را به‌صورت اینترنتی پرداخت کنید.
معافیت‌های مالیات بر ارث؛ از بازنشستگان تا موسسه‌های دولتی
از جمله معافیت‌های مالیات بر ارث می‌توان به مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت و مرخصی استحقاقی استفاده نشده و بیمه‌های اجتماعی اشاره کرد. موارد زیر، سایر معافیت‌های مالیات بر ارث هستند:
- وجوه بازنشستگی و وظیفه و پس‌انداز خدمت و مزایای پایان خدمت
- وجوه پرداختی توسط موسسات بیمه یا کارفرما
- اموالی که به مؤسسات دولتی وقف شده‌اند
- اثاث منزل محل سکونت متوفی
- انواع بیمه‌های عمر و زندگی
- خسارت فوت و دیه
طبق ماده 25 قانون مالیات بر ارث، وراث طبقه اول و دوم شهدای انقلاب اسلامی مشمول مالیات بر ارث نخواهند شد.
مالیات بر ارث؛ یکی از مهم‌ترین انواع مالیات در کشور ایران
در این مقاله نحوه محاسبه مالیات بر ارث را توضیح دادیم. مالیات بر اثر نسبت به طبقه بندی و میزان مال و اموال متوفی به شکل متفاوتی محاسبه میشود. در پاسخ به سوال «مالیات بر ارث چقدر طول میکشد؟» باید گفت در کمترین حالت محاسبه مالیات بر ارث دو سال طول میکشد. شما چه تجربه‌ای از محاسبه مالیات بر ارث دارید؟ شما می‌توانید نظرات و پیشنهادات خود را از طریق کامنت‌های همین مقاله با ما و سایر خوانندگان مجله سپیدار به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
- براساس مالیات ارث، تکلیف فیش حج متوفی چه میشود؟
وراث می‌توانند فیش حج را به‌عنوان ارث تقسیم کنند و در صورت رضایت همه ورثه، به‌جای متوفی شخص دیگری را به حج بفرستند مشروط بر این که سهم صغیر را بپردازند. امکان رفتن یکی از وراث هم با توافق همگی وجود دارد.
- مالیات بر ارث مغازه چطور محاسبه میشود؟
محاسبه مالیات بر ارث حجره شامل دو بخش ملکیت مغازه و سرقفلی مغازه است. به عبارت دیگر مالیات هر یک از این دو مورد به طور جداگانه محاسبه شده و مجموع آن میزان مالیات بر ارث فروشگاه را تعیین می‌کند. یعنی: مالیات بر ارث سرقفلی مغازه + مالیات بر ارث ملکیت مغازه = مالیات بر ارث کل مغازه
- مالیات بر ارث مغازه بصورت مالکیت چقدر است؟
نرخ مالیات بر ارث ملکیت مغازه 7.5% ارزش معاملاتی ملکیت مغازه است. البته این نرخ برای وراث طبقه اول بوده و برای وراث طبقه دوم و سوم 15% و 30% است.
- مالیات بر ارث مغازه سرقفلی چقدر است؟
نرخ مالیات بر ارث سرقفلی مغازه برای وراث طبقه اول 3% ارزش روز سرقفلی است. نرخ مذکور برای وراث طبقه دوم 6% و برای وراث طبقه سوم 12% است.