مالیات مقطوع چیست؟ تعریف، نحوه محاسبه و الزامات قانونی

مالیات مقطوع (Fixed Tax) به نظامی مالیاتی اشاره دارد که در آن میزان مالیات به صورت ثابت یا درصد مشخصی از درآمد تعیین و دریافت می‌شود. این روش، برخلاف نظام‌های مالیاتی معمول، نیازی به بررسی دقیق دفاتر مالیاتی، محاسبه سود و زیان، و ارائه مدارک پیچیده حسابداری توسط مودیان ندارد. سازمان امور مالیاتی نرخ‌های مشخص و ثابتی را برای این نوع درآمدها تعیین می‌کند که فرآیند پرداخت را برای مودی ساده و مستقیم می‌سازد.

در تعریف دقیق‌تر، مالیات مقطوع به سود یا درآمدهایی تعلق می‌گیرد که مشول مالیات نیستند. به عبارت دیگر، سازمان امور مالیاتی در این روش، به میزان سود و زیان حاصل از فعالیت افراد یا شرکت‌ها توجهی نکرده و مالیات را مستقیماً از محل مبلغ فروش یا درآمد آن‌ها دریافت می‌کند.

نکته حیاتی در مورد این نوع مالیات این است که ماهیت علی‌الحساب ندارد. بنابراین، پس از پرداخت مالیات مقطوع تعیین شده، دیگر هیچ مالیات دیگری از شخص دریافت نخواهد شد.

برخی از درآمدهایی که مشمول مالیات مقطوع هستند عبارتند از: درآمدهای ناشی از اجاره املاک، حق‌الزحمه برخی مشاغل آزاد، سود سپرده‌های بانکی، برخی معاملات تجاری، نقل و انتقال املاک و خودرو، و نقل و انتقال سهام.

اهمیت و مزایای نظام مالیات مقطوع

مالیات مقطوع جایگاه ویژه‌ای در ساختار مالیاتی کشور دارد و برای هر دو طرف، یعنی دولت و مودیان، منافع قابل توجهی به همراه می‌آورد.

مزایای این نظام برای دولت

• افزایش ضریب اطمینان در وصول مالیات
• کاهش هزینه‌های عملیاتی فرآیند وصول
• بهبود کارایی کلی سیستم مالیاتی

مزایای این نظام برای مودیان (اشخاص)

• حذف مراحل پیچیده حسابداری
• عدم نیاز به ارائه مدارک تفصیلی
• صرفه‌جویی در زمان و هزینه‌ها

نحوه محاسبه مالیات مقطوع مشاغل (ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم)

اطلاع از نحوه محاسبه مالیات مقطوع برای مودیان اهمیت فراوانی دارد تا وظیفه اجتماعی خود در قبال پرداخت مالیات را به درستی ایفا کرده و از معافیت‌های قانونی بهره‌مند شوند.

اساس محاسبه مالیات مقطوع مشاغل، ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم است. این ماده تصریح می‌کند که مودیان موضوع ماده ۹۶ و همچنین صاحبان مشاغلی که ملزم به نگهداری دفاتر قانونی نیستند اما این کار را انجام می‌دهند، باید اظهارنامه مالیاتی فعالیت‌های شغلی خود را برای هر واحد و هر محل جداگانه تنظیم کرده و تا پایان تیرماه سال بعد به حوزه مالیاتی مربوطه تسلیم و مالیات متعلقه را بر اساس نرخ ماده ۱۳۱ پرداخت کنند.

تعیین مالیات مقطوع برای مشاغل

 مالیات مقطوع مشاغل بر پایه میزان فروش کالا و خدمات در طول سال مالی و همچنین اطلاعات و سوابق موجود در پایگاه داده سازمان امور مالیاتی تعیین می‌گردد. سازمان امور مالیاتی میزان مالیات را در قالب فرمی که در سامانه tax.gov.ir بارگذاری شده، به اطلاع شخص می‌رساند.

معافیت از تسلیم اظهارنامه (تبصره ماده ۱۰۰)

بر اساس تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، اگر درآمد صاحبان مشاغل در طول یک سال کمتر از ۱۰۰ برابر سقف معافیت مالیاتی آن سال باشد (به عنوان مثال، در سال ۱۴۰۲ حداکثر ۱۲۰ هزار ریال)، از تکلیف ارسال اظهارنامه به سازمان امور مالیاتی معاف می‌شوند. در این حالت، کد مالیاتی این نوع مشاغل به صورت مقطوع تعیین می‌گردد.

مشاغل مشمول مالیات مقطوع (پایانه‌های فروشگاهی)

صاحبان مشاغل گروه دوم که از پایانه‌های فروشگاهی استفاده می‌کنند، در صورتی که دستگاه کارتخوان (یا درگاه پرداخت الکترونیکی) خود را در سایت سازمان امور مالیاتی ثبت کرده باشند، مشمول مالیات مقطوع می‌شوند و باید برای پرداخت آن اقدام کنند.

نرخ‌های مالیات مقطوع نقل و انتقال املاک و سهام

مالیات مقطوع شامل موارد متعددی می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها شامل نقل و انتقال املاک و فروش سهام است.

مالیات مقطوع نقل و انتقال املاک

بر اساس ماده ۵۹ قانون مالیات‌های مستقیم، نحوه محاسبه مالیات مقطوع فروش املاک به شرح زیر است:

1. املاک مسکونی و اداری و املاک تجاری بدون سرقفلی: میزان مالیات ۵ درصد ارزش معامله است. مثال: برای ملکی به ارزش ۶ میلیارد تومان، مالیات مقطوع ۳۰۰ میلیون تومان خواهد بود.
2. املاک دارای سرقفلی: مالیات مقطوع برابر با ۲ درصد ارزش معامله است 10، 38، 39، 50 (مثال: برای ملکی با سرقفلی به مبلغ ۲ میلیارد تومان، مالیات مقطوع ۴۰ میلیون تومان است.

نکات مهم در خصوص املاک:

• نرخ ۲ درصد سرقفلی صرفاً مربوط به املاک تجاری است و شامل املاک اداری نمی‌شود.
• پرداخت مالیات مقطوع نقل و انتقال املاک بر عهده فروشنده ملک است و نیازی به ثبت اظهارنامه مالیاتی ندارد.
• در محاسبه این مالیات، میزان سود یا زیان حاصل از معامله ملک دخالتی ندارد؛ حتی اگر ملک با ضرر فروخته شود، مالیات مقطوع اخذ می‌گردد.

مفهوم ارزش معاملاتی: در محاسبه نرخ مقطوع املاک، ارزش معاملاتی و قیمت روز ملک حائز اهمیت است. ماده ۶۴ قانون مالیات‌های مستقیم اشاره دارد که ارزش معاملاتی معادل ۲ درصد ارزش فعلی ملک خواهد بود. همچنین، سالانه ۲ درصد به ارزش معاملاتی ملک افزوده می‌شود.

مالیات مقطوع فروش سهام

بر اساس ماده ۱۴۳ قانون مالیات‌های مستقیم که به نقل و انتقال سهام می‌پردازد، فروش سهام نیز مشمول مالیات مقطوع می‌شود. در این حالت نیز سود و زیان شرکت‌ها در محاسبه مالیات اعمال نمی‌شود و نرخ از محل فروش سهام اخذ می‌گردد.

• شرکت‌های بورسی: نرخ مالیات مقطوع برابر با ۰.۵ درصد است
• شرکت‌های غیربورسی: نرخ مالیات مقطوع معادل ۴ درصد است

دسته‌بندی درآمدها و مشاغل مشمول و غیرمشمول

به طور کلی، درآمدهای مشمول مالیات مقطوع در چند دسته اصلی قرار می‌گیرند:

1. درآمد حاصل از نقل و انتقال املاک و فروش سهام.
2. سود حاصل از فروش دارایی‌های شرکت‌هایی که درآمد آن‌ها معاف از مالیات است (البته این شامل سود به دست آمده از دارایی‌های شرکت‌های تولیدی صنعتی و معدنی نمی‌شود).
3. ۲۵ درصد درآمد حاصل شده از اجاره املاک (بدون محاسبه هزینه استهلاک).
4. سود حاصل شده از معافیت‌های مالیاتی مواد ۱۳۲، ۱۴۲ و ۸۱ قانون مالیات‌های مستقیم و برنامه‌های دوم و سوم توسعه.

مشاغلی که مشمول مالیات مقطوع نمی‌شوند:

برخی مشاغل و افراد تحت پوشش قوانین مالیات مقطوع قرار نمی‌گیرند.

• مشاغل سال اول فعالیت: کسب و کارهایی که سال اول فعالیت خود را سپری می‌کنند (مانند مشاغلی که از سال ۱۴۰۱ شروع به کار کرده‌اند) مشمول نرخ مقطوع نیستند و تکلیفی برای ارائه اظهارنامه در موعد مقرر ندارند 43، 53
• تغییر محل فعالیت: مشاغلی که محل فعالیت آن‌ها تغییر کرده باشد (به عنوان مثال، از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ مکان فعالیت عوض شود) مشمول این قانون نمی‌شوند و باید بر اساس قانون، ثبت نام جدید در سازمان مالیات انجام دهند.
• خریداران سکه: کلیه خریداران سکه از سال ۱۳۹۸ به بعد از مشمولیت این قانون خارج شده‌اند.
• عدم تسلیم اظهارنامه به موقع: مودیانی که در زمان مقرر اقدام به ارائه اظهارنامه مالیاتی نکنند، مشمول قوانین مالیات مقطوع نخواهند شد. با این اشخاص طبق مقررات عدم ارائه اظهارنامه برخورد می‌شود.
• عدم استفاده از پایانه فروشگاهی: مشاغلی مانند حوزه پزشکی که از کارتخوان‌های بانکی استفاده نمی‌کنند، مشمول دستورالعمل نرخ مقطوع مالیات نمی‌شوند.

موارد قابل کسر از درآمد مشمول مالیات (هزینه‌های قابل قبول)

با وجود اینکه در نظام مالیات مقطوع، سازمان امور مالیاتی مستقیماً از محل فروش و درآمد مالیات را وصول می‌کند و به سود و زیان توجهی ندارد. اما این به آن معنا نیست که کل مبلغ درآمد شخص مشمول مالیات شود.

بخشی از درآمد می‌تواند به واسطه کسر هزینه‌های مورد قبول، از شمول مالیات خارج شود. به عبارت دیگر، هزینه‌هایی که توسط سازمان امور مالیاتی مورد تأیید قرار می‌گیرند، از درآمد فرد کسر شده و تنها باقی‌مانده آن مشمول مالیات خواهد شد. بدیهی است هر چقدر میزان هزینه‌های بیشتری مورد قبول اداره مالیاتی واقع شود، مودی مالیات کمتری پرداخت می‌کند.

ماده ۱۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم، هزینه‌های قابل قبول را برشمرده است، مهم‌ترین این موارد عبارتند از:

1. حقوق یا مزد اصلی و مزایای مستمر (اعم از نقدی یا غیرنقدی)
2. مزایای غیر مستمر (اعم از نقدی و غیرنقدی) مانند خواروبار، بهره‌وری، پاداش، عیدی، اضافه کار، هزینه سفر
3. هزینه‌های بهداشتی و درمانی
4. وجوه پرداختی بابت بیمه‌های بهداشتی، عمر، و حوادث ناشی از کار کارکنان
5. حقوق بازنشستگی
6. هزینه‌های مربوط به خرید مواد اولیه و مصرفی تولیدی و سایر موارد

دستورالعمل تبصره ۱۰۰ و نحوه پرداخت مالیات مقطوع

برای استفاده از معافیت‌ها و مشوق‌های قانونی و همچنین عدم تعلق جریمه، اشخاصی که مشمول مالیات مقطوع می‌شوند باید در زمان مقرر اقدام به تکمیل و ارائه فرم تبصره ۱۰۰ نمایند. برای تسلیم اظهارنامه و پیگیری امور مالیاتی، مودیان ابتدا باید در درگاه ملی خدمات مالیات برای خود پرونده الکترونیکی ایجاد کنند.

قسط‌بندی مالیات مقطوع

یکی از نکات مهمی که در دستورالعمل تبصره ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم وجود دارد، تسهیل در پرداخت مالیات است 13، 30 اگر مودی توانایی پرداخت مالیات مقطوع تعیین‌شده را به صورت یکجا و نقدی نداشته باشد، سازمان امور مالیاتی امکان قسط‌بندی آن را فراهم می‌کند، مودی می‌تواند مالیات خود را حداکثر طی ۴ قسط مساوی به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت در سررسیدهای مقرر، مودی مشمول جریمه ماده ۱۹۰ قانون مالیات‌های مستقیم خواهد شد.

مراحل پرداخت مالیات مقطوع

پرداخت مالیات مقطوع از طریق درگاه ملی خدمات مالیات صورت می‌گیرد، مراحل پرداخت به شرح زیر است:

1. مراجعه به درگاه ملی خدمات مالیات به آدرس my.tax.gov.ir ،
2. ورود به سامانه با استفاده از نام کاربری و رمز عبور
3. انتخاب گزینه “پرداخت قبض آنلاین“ از منوی سمت راست سامانه
4. مشاهده لیست مالیات‌های مقطوع تعیین شده و اقدام برای پرداخت

جمع‌بندی

مالیات مقطوع یک نظام مالیاتی ساده‌سازی شده است که برای درآمدهایی که مشمول مالیات نمی‌شوند یا برای تسهیل فرآیند وصول، به کار گرفته می‌شود. این نظام با تعیین نرخ‌های ثابت و مشخص (بدون در نظر گرفتن سود و زیان) برای مواردی چون نقل و انتقال املاک، فروش سهام، و درآمدهای برخی مشاغل، نه تنها به کارایی دولت کمک می‌کند، بلکه بار حسابداری پیچیده را از دوش مودیان برمی‌دارد. آگاهی از قوانین مربوط به ماده ۱۰۰، شرایط معافیت، و موارد قابل کسر از درآمد (ماده ۱۴۸) برای جلوگیری از جرائم احتمالی و بهره‌مندی از مشوق‌های قانونی ضروری است.

سوالات متداول