قراردادهای پیمانکاری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر در حوزه ساخت و ساز و توسعه پروژه‌ها، نقش اساسی در مشخص کردن تعهدات، حقوق و وظایف طرفین دارند. این قراردادها باتوجهبه نوع پروژه، شرایط مالی، زمانبندی و سایر عوامل متغیر، به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. در این مقاله، به بررسی انواع قراردادهای پیمانکاری مختلف می‌پردازیم.
انواع رایج قراردادهای پیمانکاری و پیمان‌های کاربردی
به‌طورکلی انواع مختلفی از قراردادهای پیمانکاری وجود دارد که به شکل‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. از جمله قراردادهای پیمانکاری:
- قراردادهای قطعی
- قراردهای هزینه مشخص
- قراردادهای واحد کار
- قراردادهای طراحی – ساخت
- قراردادهای مدیریت ساخت
- قراردادهای تصمیم
- قراردادهای رمزی
در ادامه این مقاله با دسته‌بندی‌های متنوع قراردادهای پیمانکاری آشنا خواهیم شد.
- قراردادهای قطعی (Fixed Price Contracts): قراردادهای قطعی به این معناست که پیمانکار با تعیین یک قیمت ثابت برای انجام کار، به انجام پروژه متعهد می‌شود. در این نوع قرارداد، هرگونه تغییر در بودجه پروژه به عهده سازنده است و سفرهٔ هزینه‌ها و مخارج افزایش یافته بر عهده پیمانکار است.
- قراردادهای هزینه مشخص (Cost Plus Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار مخارج انجام پروژه را شامل هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های غیرمستقیم می‌شمارد و مبلغ اضافی به‌عنوان مارجین سود به آن اضافه می‌شود. این نوع قرارداد به پیمانکار انعطاف بیشتری در مدیریت مالی پروژه می‌دهد.
- قراردادهای واحد کار (Unit Price Contracts): در این نوع قرارداد، هر واحد از کار (مثلاً متر مربع بنا، تن واحد بتن و غیره) به یک قیمت واحد فرآورده می‌شود.
- قراردادهای طراحی-ساخت (Design-Build Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار هم مسئولیت طراحی و هم اجرای پروژه را بر عهده دارد. این نوع قرارداد به کاهش اختلافات میان طراح و سازنده کمک می‌کند.
- قراردادهای مدیریت ساخت (Construction Management Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار به‌عنوان مدیر ساختاری در پروژه حضور دارد و مسئولیت مدیریت تمامی جوانب ساخت از جمله انتخاب زیرپیمانکاران، برنامه‌ریزی، کنترل هزینه‌ها و زمانبندی را دارد.
- قراردادهای تصمیم (Turnkey Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار مسئولیت تحویل پروژه کامل و آماده به کار را دارد. سفرهٔ تمامی مخارج، اجرا، طراحی و تجهیزات به عهده اوست.
- قراردادهای رمزی (Lump Sum Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار با تعیین یک قیمت ثابت، به انجام کل پروژه متعهد می‌شود. این نوع قرارداد در پروژه‌های کوچک‌تر و معمولاً با ریسک کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در نتیجه، انتخاب نوع قرارداد پیمانکاری باید با دقت و بر اساس نوع پروژه، شرایط مالی، زمانبندی و ریسک‌های مرتبط با آن انجام شود. هر نوع قرارداد دارای مزایا و معایب خود است و به مدیران پروژه کمک می‌کند تا بهترین گزینه را برای انجام پروژه خود انتخاب کنند. نکته مهم برای مدیران این است که در کنار توجه به موارد مهمی همچون اظهارنامه مالیاتی، حسابداری، مدیریت منابع انسانی و… به نوع قرارداد پیمانی انتخاب شده توجه ویژه‌ای داشته باشند.
انواع قراردادهای پیمانکاری بر اساس روش‌های اجرای پروژه‌های پیمانکاری
قراردادهای پیمانکاری بر اساس روش‌های اجرای پروژه‌های پیمانکاری متناسب با نیازها و شرایط مختلف تقسیم‌بندی می‌شوند. انواع قراردادهای پیمانکاری براساس روش‌های اجرا:
- قراردادهای طراحی – ساخت
- قراردادهای مدیریت ساخت
- قراردادهای تصمیم
- قراردادهای مبتنی بر عملکرد
- قراردادهای سنتی
در ادامه، انواع قراردادهای پیمانکاری بر اساس روش‌های اجرای پروژه‌ها توضیح داده شده‌اند:
- قراردادهای طراحی-ساخت (Design-Build Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار به‌عنوان یک شرکت تکفیری، هم مسئولیت طراحی و هم اجرای پروژه را بر عهده دارد. این نوع قرارداد به کاهش اختلافات میان طراح و سازنده کمک می‌کند و به‌عنوان یک راهکار انعطاف‌پذیر برای پروژه‌هایی با نیازهای تغییرات زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- قراردادهای مدیریت ساخت (Construction Management Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار به‌عنوان مدیر ساختاری در پروژه حضور دارد و مسئولیت مدیریت تمامی جوانب ساخت از جمله انتخاب زیرپیمانکاران، برنامه‌ریزی، کنترل هزینه‌ها و زمانبندی را دارد. این روش برای پروژه‌هایی با پیچیدگی‌های فنی و منابع متعدد مفید است.
- قراردادهای تصمیم (Turnkey Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار مسئولیت تحویل پروژه کامل و آماده به کار را دارد. سفرهٔ تمامی مخارج، اجرا، طراحی و تجهیزات به عهده اوست. این روش برای مشتریانی که نمی‌خواهند درگیر جزئیات فنی باشند و تمایل دارند پروژه را به یک پیمانکار حرفه‌ای واگذار کنند مناسب است.
- قراردادهای مبتنی بر عملکرد (Performance-Based Contracts): در این نوع قرارداد، پیمانکار بر اساس نتایج و عملکرد واقعی پروژه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و پرداختهای او به تحقق اهداف مشخص و عملکرد اجرایی پروژه وابسته است.
- قراردادهای سنتی (Traditional Contracts): این نوع قراردادها شامل قراردادهای طراحی-ساخت نیستند و معمولاً به دو مرحله طراحی و اجرا تقسیم می‌شوند. در مرحله طراحی، طراح مسئولیت طراحی معماری و فنی پروژه را دارد و در مرحله اجرا، پیمانکار اجرایی مسئول اجرای طراحی‌های انجام شده توسط طراح است.
باتوجهبه تفاوت قراردادهای پیمانی، در قوانین سامانه مودیان مالیاتی برای ارسال صورت حساب‌های الکترونیکی نیز دستورالعمل‌های متعددی در نظر گرفته شده است. بنابراین باید پیش از ارسال صورت حساب الکترونیکی با مطالعه دستورالعمل سازمان مالیاتی بر اساس نوع قراردادهای خود اقدام به صدور صورت حساب الکترونیکی کنید.
قرارداد پیمانکاری خرید خدمات تخصصی
قرارداد پیمانکاری خرید خدمات تخصصی یک نوع از قراردادهای پیمانکاری است که در آن پیمانکار متعهد به ارائه خدمات تخصصی به مشتری می‌شود. در این نوع قرارداد، پیمانکار به‌عنوان تأمین‌کننده خدمات تخصصی ایفای نقش می‌کند و تخصص‌ها و مهارت‌های خاص خود را به خدمت مشتری قرار می‌دهد. این نوع قرارداد بیشتر در زمینه‌هایی مانند مشاوره، طراحی، تحقیق و توسعه، تجزیه و تحلیل داده‌ها، فناوری اطلاعات و خدمات فنی‌تخصصی به کار می‌رود.
ویژگی‌های قرارداد پیمانکاری خرید خدمات تخصصی شامل موارد زیر می‌شود:
- تعهد به ارائه خدمات تخصصی: پیمانکار متعهد به ارائه خدمات تخصصی به مشتری است. این خدمات می‌تواند شامل مشاوره، تحلیل‌ها، طراحی‌ها و سایر فعالیت‌های تخصصی باشد.
- مشخصات و توضیحات دقیق خدمات: در قرارداد، خدمات موردانتظار باید به دقت توصیف شوند تا هر دو طرف درک کاملی از انتظارات داشته باشند.
- هزینه و پرداخت: مبلغ معامله و شرایط پرداخت باید در قرارداد مشخص شوند. معمولاً در این نوع قرارداد، هزینه‌ها بر اساس حجم خدمات ارائه شده و معیارهای دیگر تعیین می‌شود.
- زمانبندی: زمانبندی ارائه خدمات نیز باید در قرارداد مشخص شود. این شامل زمان شروع و پایان کار، مهلت‌ها و زمان تحویل خدمات است.
- مسئولیت‌ها و تعهدات طرفین: وظایف و مسئولیت‌های هر طرف در قرارداد باید به‌طوردقیق تعیین شود. این شامل تعهدات پیمانکار در ارائه خدمات و تعهدات مشتری در ارائه اطلاعات و منابع مورد نیاز است.
- راهکارهای تسویه اختلاف: احتمال وجود اختلافات و انحراف از تعهدات در هر قرارداد وجود دارد. قرارداد باید راهکارهای تسویه اختلافات را نیز شامل شود.
- شرایط خاتمه: شرایطی برای پایان قرارداد، تسلیم دستاوردها و هر نوع اقدامات لازم در پایان خدمات باید مشخص شوند.
قرارداد پیمانکاری خرید خدمات تخصصی بر اساس نوع خدمات، مشتریان و شرایط مختلف متفاوت خواهد بود. موارد مهم این قرارداد شامل مشخص کردن وظایف و تعهدات هر دو طرف، تعیین هزینه‌ها و زمانبندی، معیارهای عملکرد و ارزیابی کیفیت خدمات می‌شود. در بخش هزینه‌ها بهتر است نحوه پرداخت مالیات نیز مشخص شود. شما می‌توانید با مشاهده اظهارنامه مالیاتی هزینه‌های مالیاتی خود را بررسی کنید.
قراردادهای پیمانکاری مبتنی بر کارایی انرژی
قراردادهای پیمانکاری مبتنی بر کارایی انرژی نوعی از قراردادهای پیمانکاری هستند که هدف اصلی آنها بهبود کارایی انرژی در ساختمان‌ها یا تجهیزات است. این نوع قراردادها با هدف کاهش مصرف انرژی، بهره‌وری انرژی، و کاهش اثرات محیطی مرتبط با مصرف انرژی ایجاد می‌شوند. در این نوع قراردادها، پیمانکار متعهد به انجام تغییرات، ارتقاء‌ها و بهبودهای مرتبط با کارایی انرژی در ساختمان یا تجهیزات می‌شود.
ویژگی‌ها و عناصر کلیدی قراردادهای پیمانکاری مبتنی بر کارایی انرژی عبارت‌اند از:
- اهداف کارایی انرژی: در قراردادهای این نوع، اهداف کاهش مصرف انرژی، افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش انتشارات گازهای گلخانه‌ای به‌طورصریح تعیین می‌شود.
- تعیین تغییرات و بهبودها: در این قراردادها، تغییرات و بهبودهای موردانتظار برای بهبود کارایی انرژی به دقت تعیین و توصیف می‌شود. این ممکن است شامل نصب تجهیزات جدید، ایجاد سیستم‌های کنترل هوشمند، ایجاد عایق‌ها، بهینه‌سازی سیستم‌های مکانیکی و برقی و غیره باشد.
- زمانبندی اجرا: زمانبندی اجرای تغییرات و بهبودها باید در قرارداد مشخص شود تا تعهدات زمانی به درستی انجام شود.
- معیارهای اندازه‌گیری: قرارداد باید معیارهای کمی و کیفی برای اندازه‌گیری تغییرات کارایی انرژی و بهره‌وری ارائه دهد. این می‌تواند شامل کاهش درصدی مصرف انرژی، افزایش درآمدهای انرژی تولیدی، کاهش انتشارات گازهای گلخانه‌ای و معیارهای دیگر باشد.
- تراز بین مشتری و پیمانکار: تعهدات و مسئولیت‌های هر طرف، از جمله تضمین اجرای تغییرات و تحویل بهبودها به موقع، در قرارداد تعیین می‌شود.
- جبران خسارت: اگر پیمانکار نتواند به تعهدات خود برسد و تغییرات مورد انتظار را انجام ندهد، شرایط جبران خسارت باید در قرارداد مشخص شوند.
- استفاده از فناوری‌های نوین: پیمانکار می‌تواند از فناوری‌های نوین و تکنولوژی‌های پیشرفته برای بهبود کارایی انرژی استفاده کند.
این نوع قراردادها به منظور تشویق به استفاده از منابع انرژی پایدار و بهره‌وری بالا توسط مشتریان و پیمانکاران طراحی شده‌اند. همچنین، این قراردادها می‌توانند به کاهش هزینه‌های انرژی، بهبود محیط زیست و تحقق اهداف مرتبط با تغییرات اقلیمی کمک کنند. به طور کلی این در این نوع از پیمان‌ها به دنبال کاهش هزینه‌ها و بهبود عملکرد هستند. شما هم می‌توانید با استفاده از برنامه حسابداری جامع و کامل بسیاری از هزینه‌های خود را کاهش دهید و شاهد بهبود عملکرد مالی شرکت خود باشید.
انواع قراردادهای پیمانکاری از نظر روش‌های پرداخت
قراردادهای پیمانکاری از نظر روش‌های پرداخت می‌توانند به چندین نوع مختلف تقسیم‌بندی شوند. در زیر، انواع قراردادهای پیمانکاری بر اساس روش‌های پرداخت آورده شده‌اند:
- قراردادهای پرداخت ثابت (Lump Sum Contracts): در این نوع قرارداد، مبلغ کل قرارداد از پیش تعیین می‌شود و پیمانکار باید کلیه خدمات و کارهای مورد نیاز را با این مبلغ انجام دهد. این نوع قرارداد بیشتر در پروژه‌هایی با اهداف مشخص و تعریف شده استفاده می‌شود.
- قراردادهای پرداخت واحد (Unit Price Contracts): در این نوع قرارداد، برای هر واحد کار یا محصول یک قیمت تعیین می‌شود و پیمانکار بر اساس تعداد واحدهای انجام شده پرداخت دریافت می‌کند. این نوع قرارداد برای پروژه‌هایی با جزئیات دقیق‌تر و متغیرهای زیاد مناسب است.
- قراردادهای پرداخت مبتنی بر هزینه (Cost Reimbursement Contracts): در این نوع قرارداد، هزینه‌های پیمانکار به همراه مارجین سود به عنوان پرداخت به پیمانکار می‌پردازند. مشتری به پیمانکار هزینه‌های واقعی انجام شده را بازپرداخت می‌کند و مبلغ سود مشخص می‌شود.
- قراردادهای پرداخت مبتنی بر عملکرد (Performance-Based Payments): در این نوع قرارداد، پرداخت‌ها بر اساس اجرای و عملکرد پروژه تعیین می‌شوند. معیارهایی مانند بهره‌وری، کیفیت یا دیگر عوامل مشخص می‌شوند و پرداخت‌ها به تحقق این معیارها وابسته هستند.
- قراردادهای پرداخت پیشرفته (Progress Payments): در این نوع قرارداد، پیمانکار به‌تدریج در طول پروژه مبالغ پیشرفته می‌گیرد. این مبالغ به اندازه پیشرفت فیزیکی پروژه و تحویل کارها و خدمات پرداخت می‌شوند.
- قراردادهای پرداخت مرحله‌ای (Milestone Payments): در این نوع قرارداد، پیمانکار در زمان‌های مهم و مراحل کلیدی پروژه مبالغ معینی را دریافت می‌کند. این مراحل می‌توانند تحویل بخش‌های مهم پروژه یا دستاوردهای خاص باشند.
انتخاب نوع قرارداد پرداختی باید باتوجهبه مشخصات پروژه، ریسک‌های مرتبط، تعهدات طرفین و سایر عوامل مشخص شود. حسابداران شرکت‌های پیمانی مانند سایر بنگاه‌های اقتصادی علاوه‌بر پرداختی‌ها و دریافتی‌ها باید گزارش خرید و فروش فصلی خود را نیز در بازه زمانی مقرر به سامانه معاملات فصلی ارسال کنند.
قراردادهای پیمانکاری براساس شرایط عمومی پیمان
قراردادهای پیمانکاری معمولاً بر اساس یک مجموعه از شرایط عمومی پیمان (General Conditions of Contract) تنظیم می‌شوند. این شرایط عمومی، مفاهیم کلی و قوانین کلی مربوط به قراردادهای پیمانکاری را شامل می‌شوند و به‌عنوان یک قسمت اصلی از هر قرارداد پیمانکاری استفاده می‌شوند. این شرایط عمومی توسط سازمان‌ها، انجمن‌ها یا نهادهای مختلف تهیه و منتشر می‌شوند و هدف آنها تعریف قواعد اساسی و ضوابط کلی برای اجرای قراردادهای پیمانکاری است.
به‌طورکلی، شرایط عمومی پیمان شامل موارد زیر می‌شوند:
- معرفی و تعاریف: شامل معرفی طرفین قرارداد، تعاریف مهم و اصطلاحات کلیدی مورد استفاده در قرارداد.
- شرایط قرارداد: شامل نوع قرارداد، اهداف پروژه، تعیین مدت زمان، محدودیت‌های جغرافیایی و دیگر شرایط اساسی.
- حقوق و تعهدات طرفین: شامل حقوق و تعهدات مشتری و پیمانکار، وظایف طرفین، اجازه و شرایط تغییرات در قرارداد و غیره.
- قوانین و مقررات: تشریح قوانین محلی یا بین‌المللی که در قرارداد اعمال می‌شوند.
- قوانین حقوقی: شامل مواردی مانند قوانین حفاظت از حقوق مالکیت فکری، مسئولیت مدنی، تضمین و ضمانت و موارد مشابه.
- شرایط مالی و پرداخت: شامل روش‌های پرداخت، زمانبندی پرداخت، مبالغ و نحوه تعیین آنها.
- ریسک‌ها و بیمه: مواردی که مرتبط با ریسک‌های مرتبط با پروژه و نیازهای بیمه‌ای است.
- نحوه حل اختلافات: شرایطی که مشخص می‌کنند چگونه اختلافات و انحراف‌ها در پیمان حل می‌شود.
- شرایط خاتمه: شرایط مربوط به پایان قرارداد، تسلیم دستاوردها و دیگر موارد مربوط به پایان پروژه.
- موارد دیگر: سایر مواردی که ممکن است برای هر پروژه خاص مورد نیاز باشد.
توجه داشته باشید که شرایط عمومی پیمان می‌توانند بر اساس نوع پروژه، محدودیت‌های قانونی محلی یا ملی و تجارب گذشته تغییر کنند. همچنین، اغلب قراردادهای پیمانکاری باید به شرایط خاص پروژه تطبیق داده شوند تا مطابق با نیازها و شرایط دقیق پروژه باشند.
قرارداد پیمانکاری براساس احتساب حق بیمه
قرارداد پیمانکاری بر اساس احتساب حق بیمه (Cost-Plus-Fee Contract with Insurance) یک نوع از قراردادهای پیمانکاری است که در آن پیمانکار هزینه‌های واقعی خود را به همراه یک مبلغ اضافی به عنوان سود دریافت می‌کند و همچنین بر اساس نیازهای پروژه، حق بیمه ایجاد می‌شود. این نوع قرارداد بیشتر در پروژه‌هایی با مخاطرات بالا و احتمال وقوع خسارت‌های بزرگ استفاده می‌شود تا هزینه‌های بیمه پوشش داده شود.
ویژگی‌ها و عناصر کلیدی قرارداد پیمانکاری بر اساس احتساب حق بیمه عبارت‌اند از:
- هزینه‌های واقعی: پیمانکار هزینه‌های واقعی خود را از جمله مواد، نیروی کار، تجهیزات و سایر مصارف مرتبط با پروژه را پرداخت می‌کند.
- حق سود: به مبلغ اضافی به نام حق سود که به عنوان پاداش به پیمانکار پرداخت می‌شود. این حق سود به‌طورمعمول به‌عنوان یک درصد مشخصی از هزینه‌های واقعی پروژه تعیین می‌شود.
- حق بیمه: در این نوع قرارداد، به دلیل مخاطرات بالا، بیمه‌های مرتبط با پروژه ایجاد می‌شود. این شامل بیمه‌های کارفرمایی (مسئولیت علیه شخص ثالث)، بیمه‌های تجهیزات و مواد، و سایر بیمه‌های مرتبط با پروژه است.
- ریسک‌ها و مسئولیت‌ها: هر دو طرف، مشتری و پیمانکار، مسئولیت‌ها و ریسک‌های خود را در این نوع قرارداد تعیین می‌کنند. مشتری به‌عنوان صاحب پروژه مسئولیت ارائه تاییدهای لازم و اطلاعات پروژه را دارد و پیمانکار مسئولیت اجرای پروژه و هزینه‌های مربوطه را بر عهده دارد.
- مدت زمان پروژه: زمانبندی پروژه باید در قرارداد مشخص شود تا پیمانکار به موقع کار را انجام دهد و مشتری از پیشرفت پروژه آگاه باشد.
- نحوه پرداخت: معمولاً در این نوع قرارداد، پیمانکار می‌تواند در طول پروژه مبالغ پیشرفته معینی دریافت کند.
قرارداد پیمانکاری بر اساس احتساب حق بیمه برای پروژه‌های پیچیده با ریسک‌های بالا مناسب است، اما نیاز به مدیریت دقیق هزینه‌ها و کنترل مخاطرات دارد. همچنین، به دلیل پرداخت هزینه‌های واقعی، تشویق به کنترل هزینه‌ها و بهره‌وری مطلوب در اجرای پروژه ایجاد می‌شود.
نرم افزار حسابداری پیمانکاری و سیستم حسابداری پیمانکاری سپیدار سیستم
ما در این مقاله سعی کردیم با انواع قراردادهای پیمانکاری آشنا شویم و اطلاعات کلی در مورد قراردادهای پیمانی ارائه کنیم. باتوجهبه تنوع قراردادهای پیمانی، انجام امور مالی مرتبط با این قراردادها در شرکت‌های پیمانکاری نیاز به دانش تخصصی و تجربه زیادی دارد. سپیدار سیستم برای کمک به مدیران شرکت‌های پیمانکاری و حسابدارانی که در این بخش از بنگاه‌های اقتصادی فعالیت می‌کنند، اقدام به ارائه نرم افزار حسابداری پیمانکاری و سیستم حسابداری پیمانکاری با امکانات اختصاصی کرده است. شما می‌توانید همین حالا با مراجعه به صفحه اصلی سایت سپیدار سیستم و وارد شدن به صفحه نرم افزار حسابداری پیمانکاری اطلاعات بیشتری در این زمینه به دست آورید.