بررسی مقررات و جزئیات مربوط به سود تقسیمی بین سهامداران از مهم‌ترین مسائلی است که شرکت‌ها هنگام تصمیم‌گیری درباره تقسیم سود باید به آن توجه کنند. این مقاله با هدف آشنایی با رویه‌های تقسیم سود در شرکت‌ها و همچنین ثبت‌های حسابداری مرتبط با آن تهیه شده است. مبنای محاسبه مبلغ سود تقسیمی، سود خالص است، که طبق قانون تجارت، عبارت است از درآمد سال مالی منهای کلیه هزینه‌ها، استهلاکات، ذخیره‌ها و پس از کسر مالیات پرداختنی. با این حال، شرکت‌ها مجاز به تقسیم تمام سود خالص حاصله در یک سال مالی نیستند.
سود قابل تقسیم برابر است با سود خالص منهای زیان سال‌های مالی گذشته، اندوخته قانونی و سایر اندوخته‌های اختیاری، به اضافه سود قابل تقسیم سال‌های قبل که توزیع نشده است. این مبالغ کسرشده شامل اندوخته‌ها (نظیر اندوخته قانونی که شناسایی آن الزام قانونی دارد تا زمانی که به یک دهم سرمایه شرکت برسد) و زیان‌های سنوات گذشته هستند که ابتدا باید پوشش داده شوند.
آشنایی رایگان با نرم‌افزار حسابداری سپیدار
برای دریافت مشاوره و دمو رایگان، فرم زیر را پر کنید و محیط سپیدار را از نزدیک ببینید.
اندوخته‌های اختیاری شامل اندوخته‌هایی مانند اندوخته احتیاطی (برای تأمین نقدینگی یا پوشش هزینه‌های غیرمنتظره) و اندوخته توسعه و تکمیل (که در صورت مجوز وزارت صنایع می‌تواند از پرداخت مالیات معاف شود) هستند. روال تصمیم‌گیری و تعیین مبلغ سود تقسیمی شامل چهار مرحله اساسی است: ابتدا مشخص کردن سود خالص، سپس کسر زیان سال‌های گذشته، در ادامه شناسایی و کسر اندوخته‌ها، و در نهایت تعیین مبلغ نهایی سود تقسیمی توسط مجمع عمومی. لازم به ذکر است که تقسیم سود بین صاحبان سهام تنها پس از تصویب مجمع عمومی جایز بوده و در صورت وجود منافع، تقسیم ده درصد از سود ویژه سالانه بین صاحبان سهام الزامی است.
در انتها، مقاله به بررسی ثبت‌های حسابداری این رویدادهای مالی می‌پردازیم، شامل سند بستن حساب سود و زیان جاری به سود و زیان انباشته، تعیین اندوخته‌ها و سود سهام پرداختنی، و در نهایت ثبت سند پرداخت سود به سهامداران. سود سهام پرداختنی به عنوان بدهی‌های جاری شرکت محسوب می‌شود.
مبنای محاسبه سود قابل تقسیم
در ابتدا باید با مفهوم سود خالص آشنا شویم. طبق تعریف ماده 237 قانون تجارت سود خالص شرکت در هر سال مالی عبارت است از درآمد حاصل در همان سال مالی منهای کلیه هزینه‌ها و استهلاکات و ذخیره‌ها. در واقع مبلغ سود خالص مبلغ درآمدها منهای تمامی هزینه‌ها اعم از بهای تمام شده کالای فروش رفته، هزینه‌های عملیاتی، سایر هزینه‌ها و درآمدها و همچنین پس از کسر مالیات پرداختنی و غیره است. مبنای محاسبه مبلغ سود تقسیمی سود خالص خواهد بود.
مبلغ سود قابل تقسیم
حال چه میزان از این سود خالص قابل تقسیم بین شرکا و سهامداران است؟ این سوالی که پاسخ آن به صراحت در قانون تجارت بیان شده است. مطابق ماده 239 مبلغ سود قابل تقسیم برابر است با سود خالص منهای زیان سال‌های مالی گذشته و اندوخته قانونی و سایر اندوخته‌های اختیاری به اضافه سود قابل تقسیم سال‌های قبل که قبلاً توزیع نشده است.
یعنی شرکت‌ها مجاز به تقسیم تمام سود خالص حاصله در یک سال مالی نیستند. بلکه باید مبالغی آن ابتدا ازآن کسر کنند که این مبالغ شامل اندوخته‌ها (اعم از قانونی، اختیاری و سایر اندوخته‌ها)، زیان‌هایی که در سنوات گذشته متوجه عملکرد مالی شرکت بوده است و همچنین سایر مبالغی که باید از سود خالص کسر شوند تا به مبلغ سود قابل تقسیم برسیم.
البته در قانون تجارت حداقلی برای تقسیم سود در شرکت‌ها در نظر گرفته شده است که شرکت‌ها نباید از آن سرپیچی کنند. تقسیم سود و اندوخته بین صاحبان سهام فقط پس از تصویب مجمع عمومی جایز خواهد بود و در صورت وجود منافع تقسیم ده درصد از سود ویژه سالانه بین صاحبان سهام الزامی است.
اندوخته‌ها به چه مبلغی باید شناسایی شوند؟
همانطور که در مطالب فروق مشاهده کردید یکی از مبالغی که از سود خالص کسر می‌شوند تا به عدد سود قابل تقسیم برسیم اندوخته‌ها هستند. در این بخش به تعریف انواع اندوخته‌ها و مبنای محاسبه مبلغ آنها می‌پردازیم:
اندوخته قانونی
این نوع اندوخته به واسطه الزامات قانونی حتما باید شناسایی و در صورت‌های مالی نیز منعکس گردد. شرکت‌هایی از نوع سهامی عام، خاص، تعاونی‌ها و با مسئولیت محدود موظف به شناسایی اندوخته قانونی هستند. هیات مدیره مکلف است هر سال یک بیستم از سود خالص شرکت را به عنوان اندوخته قانونی موضوع نماید. همین که اندوخته قانونی به یک دهم سرمایه شرکت رسید موضوع کردن آن اختیاری است و در صورتی که سرمایه شرکت افزایش یابد کسر یک بیستم مذکور ادامه خواهد یافت تا وقتی که اندوخته قانونی به یک دهم سرمایه بالغ گردد.
اندوخته احتیاطی
در مواقعی همچون تامین نقدینگی در شرایط خاص، توان پوشش دهی هزینه‌های غیرمنتظره، بالا بردن اعتبار شرکت و غیره ممکن است نیاز به استفاده از اندوخته‌ای دیگر تحت عنوان اندوخته احتیاطی نیز شود. معمولا مبلغ این اندوخته در مجمع عمومی شرکت‌ها به تصویب می‌رسد.
اندوخته توسعه و تکمیل
این نوع اندوخته برای شرکت‌هایی کاربرد دارند که برنامه گسترش و توسعه فعالیت‌های خود را دارند و می‌توانند بخشی از وجه طرح و توسعه خود را از این بخش تامین نمایند. این نوع از اندوخته، مهم ترین نوع از اندوخته اختیاری به شمار می‌رود که اگر با مجوز وزارت صنایع انجام شود، از پرداخت مالیات نیز معاف می‌شود.
بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم ماده 138 شرکت‌های صنعتی می‌توانند تا 50 درصد از سود ابرازی خود را برای توسعه و ایجاد واحدهای صنعتی جدید به شرط کسب مجوز از وزارت صنایع و معادن و تصویب مجمع عمومی سالانه اختصاص دهند و از پرداخت مالیات معاف است. همچنین اندوخته‌های دیگری نظیر اندوخته احتیاطی سرمایه‌ای و غیره نیز وجود دارد. برای بررسی موارد بیشتر در خصوص اندوخته‌ها می‌توانید از مقاله آشنایی با انواع اندوخته‌ها استفاده نمایید.
روال تقسیم سود در شرکت‌ها
برای تکمیل روند تصمیم‌گیری در خصوص مبلغ سود تقسیمی چهار مرحله مهم باید انجام شوند:
مرحله اول: مشخص کردن سود خالص
پس از انجام فرایند بستن حساب‌ها و عملیات پایان سال و ارائه گزارش‌ها و صورت‌های مالی در بخش صورت سود و زیان مبلغ سود خالص شرکت قابل شناسایی و گزارش‌گیری خواهد بود. این سود مبنای محاسبات بعدی برای به دست آوردن سود قابل تقسیم خواهد بود.
مرحله دوم : کسر زیان سال‌های گذشته
پس از ارائه گزارشات مالی در خصوص تعیین سود خالص، حالا باید زیان سال‌های قبل از مبلغ سود خالص دوره مالی کسر گردد. چرا که ابتدا باید زیان سال‌های قبل پوشش داده شود و پس از آن مبلغ باقیمانده پس از کسر کسورات دیگری نظیر اندوخته‌ها و غیره در صورت تصویب مجمع تقسیم شوند.
مرحله سوم : شناسایی و کسر اندوخته‌ها
در این مرحله ابتدا باید اندوخته قانونی (به شرطی که هنوز به سقف تصریح شده در قانون تجارت نرسیده باشد) شناسایی گردد. پس از آن مبالغ اندوخته‌های احتیاطی و سایر اندوخته‌ها در مجمع عمومی شرکت به تصویب برسد تا این مبالغ نیز از سود خالص کسر گردند.
مرحله چهارم: تعیین مبلغ سود تقسیمی
در این مرحله به مبلغ نهایی سود قابل پرداخت به صاحبان سهام خواهید رسید. مجمع عمومی پس از تصویب صورت‌های مالی و بررسی وجود سود برای تقسیم، میزان تقسیم آن را بین صاحبان سهام تعیین می‌کند، همچنین مجمع عمومی می‌تواند تصمیم بگیرید که مقادیر معینی ذخایر اختیاری را بین سهامداران تقسیم کند.
سند حسابداری سود تقسیمی
برای ثبت سند حسابداری سود قابل تقسیم بهتر از ابتدا سند بستن حساب سود و زیان جاری به سود و زیان انباشته را بررسی نماییم. پس از بستن حساب‌های سود و زیانی و تعیین مبالغ اندوخته قانونی و مالیات عملکرد پرداختنی ثبت سند زیر انجام می‌شود:
سود و زیان جاری **
مالیات عملکرد پرداختنی **
اندوخته قانونی **
سود و زیان انباشته **
در مرحله بعد و پس از برگزاری و مجمع سالانه که مبلغ اندوخته‌های احتیاطی و سایر اندوخته تعیین گردید و همچنین تصویب مبلغ سود قابل تقسیم، این رویدادهای مالی به شکل زیر ثبت می‌گردند.
سود و زیان انباشته **
اندوخته احتیاطی **
سایر اندوخته‌ها **
سود سهام پرداختنی **
در زمان پرداخت سود تقسیمی به سهامداران نیز سند حسابداری به شکل زیر صادر می‌شود.
سود سهام پرداختنی **
موجودی بانک / اسناد پرداختنی و … **
توجه کنید که سود سهام پرداختنی زیر مجموعه سایر حساب‌ها و اسناد پرداختنی و جز بدهی‌های جاری شرکت به شمار می‌رود. در این مقاله با روند نحوه محاسبه، الزامات قانونی، ثبت‌های حسابداری و سایر موارد مربوط به تقسیم سود در شرکت‌ها آشنا شدیم. امیدواریم مطالب ارائه شده مورد توجه و استفاده شما کاربران گرامی قرار گرفته باشد.
مهدی توکل صبا
چند سالی است در حوزه آموزش و تولید محتوا فعالیت می‌کنم و تمرکزم بر تولید محتوای تخصصی در حوزه مالی و حسابداری است.