در حسابداری از مدل T شکل برای نوشتن و ثبت رویدادهای مالی استفاده میشود. برخی از حسابها سمت راست این جدول و برخی در سمت چپ قرار می‌گیرند. ماهیت حساب ها در حسابداری مبنایی برای تعیین محل قرارگیری اطلاعات در جدول ترازنامه و صورت‌های مالی است. در ادامه این مطلب ماهیت حسابها در حسابداری را با جزئیات بیشتر توضیح می‌دهیم و انواع آن را بررسی می‌کنیم. اگر به اطلاعات بیشتر درباره ماهیت حسابها نیاز دارید، ادامه متن را با دقت مطالعه کنید.
تعریف دقیق ماهیت حساب ها در حسابداری
اطلاعات در صورت‌های مالی در فرم T شکل نوشته میشوند. برخی از این اطلاعات در سمت راست و برخی در سمت چپ قرار می‌گیرند. ماهیت حسابها در حسابداری، محل قرارگیری این اطلاعات در فرم‌های مالی را تعیین می‌کند.
به‌طور کلی اصلی ترین معادله حسابداری شامل بخش دارایی ها در سمت راست و بدهی ها و سرمایه در سمت چپ است:
دارایی = بدهی + سرمایه
برای تشخیص ماهیت حسابهای بدهکار و بستانکار میتوان گفت، به حساب‌هایی که متعلق به سمت راست معادله حسابداری باشند، حساب با ماهیت بدهکار گفته میشود. ازجمله این موارد میتوان به موجودی نقد و بانک، حسابهای دریافتنی، موجودی کالا، دارایی‌های ثابت، هزینه‌ها و بهای تمام شده اشاره کرد. همچنین، به حساب‌هایی که متعلق به سمت چپ معادله حسابداری باشند، حساب با ماهیت بستانکار گفته میشود؛ ازجمله این نوع حسابها میتوان به حسابهای پرداختنی، تسهیلات، سرمایه، درآمد و فروش اشاره کرد.
هر فعالیت موثر بر معادله اصلی حسابداری، ممکن است باعث افزایش یا کاهش این حسابها شود. نحوه ثبت افزایش یا کاهش هر حساب نیز به ماهیت آن بستگی دارد. افزایش در حسابهای با ماهیت بدهکار، در ستون بدهکار ثبت میشود و کاهش در حسابهای با ماهیت بدهکار در ستون بستانکار ثبت میشود. به زبان ساده‌تر، افزایش هر دارایی، در سمت راست حساب آن (بدهکار) ثبت خواهد شد؛ کاهش هر دارایی نیز روی سمت چپ حساب (بستانکار) تاثیر دارد.
بااین‌حال، افزایش در حساب‌هایی با ماهیت بستانکار، در ستون بستانکار ثبت میشود و کاهش در حسابهای با ماهیت بستانکار، در ستون بدهکار ثبت خواهند شد؛ بنابراین میتوان گفت ماهیت حسابهای پرداختنی یا ماهیت حساب سرمایه، بستانکار یا در اصطلاح (بس) و ماهیت پیش پرداخت، بدهکار یا در اصطلاح (بد) است.
آشنایی با انواع ماهیت حسابها در حسابداری
در حسابداری ۴ نوع ماهیت وجود دارد که آشنایی با آن‌ها به حسابداران برای ثبت گزارش‌های مالی کمک بزرگی می‌کند. در ادامه هرکدام از انواع ماهیت های حسابداری را بررسی می‌کنیم:
ماهیت بدهکار در حسابداری (Debit)
در حسابداری و صورت‌های مالی، حسابهای گیرنده ماهیت بدهکار دارند. حساب‌هایی با ماهیت بدهکار، شامل موارد زیر میشوند:
- موجودی نقد و بانک
- حسابهای دریافتنی
- موجودی کالا
- دارایی‌های ثابت
- هزینه‌ها
- بهای تمام‌شده
در بخش قبل نیز اشاره کردیم که حساب‌هایی با ماهیت بدهکار در سمت راست معادله حسابداری قرار می‌گیرند. ماهیت هزینه ها در حسابداری، ماهیت حسابهای دریافتنی و سایر انواع حساب با ماهیت بدهکار، یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین انواع ماهیت حسابها در حسابداری به شمار می‌روند.
ماهیت بستانکار در حسابداری (Credit)
حساب‌هایی با ماهیت بستانکار در حسابداری، جزو دسته ارزش‌دهنده محسوب میشوند. ازجمله حساب‌هایی با ماهیت بستانکار میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- حسابهای پرداختنی
- تسهیلات
- سود انباشته
- سرمایه
- درآمد
- فروش
در معادلات حسابداری دوطرفه، حساب‌هایی با ماهیت بستانکار در سمت چپ قرار می‌گیرند. این مورد نیز در انواع ماهیت ها در حسابداری، کاربرد بسیاری دارد و همه حسابداران باید به‌خوبی حساب‌هایی که در زیرمجموعه بستانکار قرار می‌گیرند را بشناسند.
ماهیت خنثی در حسابداری (بدون ماهیت)
حسابهای خنثی، برخلاف حساب‌هایی با ماهیت بدهکار یا بستانکار، در صورت‌های مالی محاسبه نمی‌شوند و جایگاه مشخصی ندارند. حساب‌هایی با ماهیت خنثی ویژگی‌های زیر را دارند:
- در هیچ طرف حساب مالی قرار نمی‌گیرند.
- در گزارش‌ها و صورت‌های مالی ارائه نمی‌شوند.
از حساب‌هایی با ماهیت خنثی فقط برای توضیح و ارائه آمار در برخی از صورت‌های مالی استفاده میشود. همچنین، نحوه ثبت این نوع حسابها در حسابهای پرداختی یا دریافتی مشابه است.
ماهیت دوگانه (بدهکار – بستانکار)
برخی از حسابها وجود دارند که در هر دو طرف معادله‌های حسابداری قرار می‌گیرند و مانده حساب آن‌ها ممکن است بدهکار یا بستانکار باشد. حساب‌هایی مانند حساب جاری شرکا در زیردسته حساب‌هایی با ماهیت دوگانه قرار می‌گیرند.
آشنایی با انواع حسابها برای شناخت بهتر ماهیت حساب های حسابداری
در علم حسابداری حسابها از منظر انتقال پیدا کردن یا منتقل نشدن به دوره مالی بعدی، در دسته‌های مختلف قرار می‌گیرند. شناخت انواع حساب در حسابداری، به شناخت بهتر ماهیت حساب ها کمک می‌کند. به‌طورکلی، انواع حسابها در حسابداری در سه دسته جای می‌گیرند که در ادامه آن‌ها را به‌طورکامل بررسی می‌کنیم:
حسابهای موقت یا حسابهای سود و زیانی
حسابهای موقت یا سود و زیانی، حساب‌هایی هستند که با پایان یافتن دوره مالی با یک حساب واسطه بسته شده و مانده آن‌ها به دوره مالی بعد انتقال نمی‌یابد. برخی از حسابهای موقت باعث تغییر حساب سرمایه خواهند شد. حسابهای مربوط به صورت سود و زیان جزو حسابهای موقت هستند، زیرا مانده این حسابها به حساب خلاصه سود و زیان که همان حساب واسطه هست بسته میشوند. ازجمله این حسابها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
درآمد/فروش
خرید
هزینه‌های مستقیم خرید
برگشت از فروش و تخفیفات
برگشت از خرید و تخفیفات
تخفیفات نقدی خرید و فروش
کلیه هزینه‌ها
مانده حساب خلاصه سود و زیان، سود یا زیان ویژه دوره مالی است که به حساب سود و زیان انباشته که یک حساب دائمی است انتقال می‌یابد. در نتیجه در پایان دوره مالی، مانده‌ای از این حسابها وجود ندارد که به دوره مالی بعد منتقل شود. در نظر داشته باشید که ماهیت درامد در حسابداری بستانکار است.
حسابهای دائمی؛ انواع حسابهای ترازنامه‌ای
حسابهای دائمی یا ترازنامه‌ای همان‌طور که از نامشان پیداست، دائمی‌اند. به‌عبارتی مانده آن‌ها مربوط به یک دوره مالی نبوده و در پایان هر دوره مالی مانده آن‌ها به دوره مالی بعد انتقال می‌یابد. میتوان گفت که کلیه حسابهای موجود در ترازنامه، جزو حسابهای دائمی محسوب میشوند. به همین دلیل بوده که نام دیگر آن‌ها، حساب ترازنامه‌ای است. ازجمله این حسابها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- حسابهای موجودی نقد و بانک
- حسابهای دریافتنی/پرداختنی
- موجودی مواد و کالا
- پیش دریافت‌ها
- پیش پرداخت‌ها
در توضیح ماهیت حسابهای دائم حسابداری، باید گفت ماهیت حساب های دریافتنی، ماهیت حساب خرید و ماهیت حساب بانک، از نوع ماهیت بدهکار و ماهیت حساب فروش و ماهیت پیش دریافت فروش هم از نوع بستانکار است.
حسابهای مختلط؛ ترکیبی از حسابهای دائمی و موقت
این حسابها همان‌طور که از نامشان پیداست، مخلوطی از حسابهای دائمی و موقت به شمار می‌روند. بدین ترتیب در پایان دوره مالی، با استفاده از تعدیلات، آن قسمت از مانده حساب که جزو حسابهای موقتی است باید به‌عنوان درآمد/هزینه دوره شناسایی شود و به خلاصه سود و زیان بسته میشوند و الباقی که جزو حسابهای دائمی است به ترازنامه پایان دوره انتقال می‌یابد.
پیش پرداخت‌های هزینه، پیش دریافت‌های درآمد نمونه‌ای از حسابهای مختلط هستند. ماهیت پیش پرداخت و پیش دریافت به ترتیب بدهکار و بستانکار است.
معرفی ماهیت متداول‌ترین حساب ها در حسابداری
ماهیت های حسابداری براساس نوع حساب متفاوت هستند و شناخت کامل آن‌ها کار دشواری است. در ادامه قصد داریم چند مورد از متداول‌ترین انواع ماهیت حساب ها را به‌طورکامل معرفی کنیم و توضیح دهیم در کدام دسته از انواع ماهیت حساب ها در حسابداری قرار می‌گیرند.
ماهیت فروش در حسابداری
موسسات بازرگانی با فروش کالای خود درآمد کسب می‌کنند که درآمد حاصله در حساب فروش یا فروش کالا ثبت میشود. حساب فروش حسابی است که معادل قیمت فروش کالاهایی که در طول دوره مالی به‌طور‌نقد یا نسیه به فروش می‌رسند، بستانکار میشود. ماهیت فروش در حسابداری بستانکار بوده و با ثبت بستانکار افزایش و با ثبت بدهکار کاهش می‌یابد.
ماهیت پیش پرداخت در حسابداری
در مواردی ممکن است پیش از اینکه هزینه‌ای اتفاق بیفتد، وجه کل هزینه برای مدتی بعد به‌طور‌یکجا پرداخت شود؛ مثل پرداخت اجاره ۶ ماه آینده دفتر یا محل کار یا پرداخت حق بیمه یکساله ساختمان. در این موارد چون هنوز هزینه‌ای اتفاق نیفتاده است، مبلغ پرداختی را در حسابی تحت‌عنوان پیش‌پرداخت ثبت می‌کنیم.
در زمانی که هزینه اتفاق افتاد، یعنی مدت آن سپری شد، از این حساب خارج و به حساب هزینه سال منظور میشود؛ بنابراین ماهیت پیش پرداخت در حسابداری بدهکار است. توجه داشته باشید که مانده‌حساب پیش‌پرداخت جزو دارایی‌های جاری و یک حساب دائمی است.
ماهیت درامد در حسابداری
درآمد، حاصل فروش کالا یا خدمات به مشتریان است که باعث افزایش سرمایه میشود. باید بدانیم ماهیت درامد در حسابداری همیشه بستانکار است و با ثبت بستانکار افزایش می‌یابد.
ماهیت خرید در حسابداری
حساب خرید حسابی است که بهای کالاهای خریداری‌شده در یک دوره مالی اعم از خرید نقد یا نسیه در آن ثبت شده و در واقع با خرید کالا ثبت بدهکار میشود. ماهیت خرید در حسابداری، بدهکار است که با ثبت بدهکار افزایش و با ثبت بستانکار کاهش خواهد یافت.
ماهیت حساب دریافتنی در حسابداری
حسابهای دریافتنی نشان‌دهنده مطالبات واحد تجاری از اشخاص و شرکت‌ها است. این حساب ممکن است از فروش کالا یا ارائه خدمات، پرداخت مساعده، پرداخت وام یا مواردی از این قبیل ایجاد شود. با‌توجه‌به اینکه حسابهای دریافتنی جزو دارایی‌های واحد اقتصادی هستند و دارایی‌ها نیز ماهیت بدهکار دارند، ماهیت حسابهای دریافتنی هم بدهکار خواهد بود.
آشنایی با ماهیت حساب ها در حسابداری؛ الزامی برای پیش‌برد بهتر امور مالی
در این مقاله به توضیح کامل ماهیت حساب ها در حسابداری ازجمله ماهیت درامد، ماهیت فروش، ماهیت هزینه، ماهیت دارایی و سایر ماهیت حسابها در حسابداری پرداختیم. شناخت ماهیت های حسابداری به حسابداران کمک می‌کند تا امور مالی را با درک بهتر و صحیح پیش ببرند؛ البته در این میان استفاده از یک نرم افزار حسابداری پیشرفته مانند نرم‌افزار سپیدار، برای تهیه گزارش‌های مالی و انجام محاسبات پیچیده مالی کمک بزرگی به حسابداران خواهد کرد. اگر هنوز ابهامی در رابطه با ماهیت حسابها در حسابداری دارید، سوال خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. همکاران ما پاسخگوی شما خواهند بود.